Γεγονότα, αγαπητέ μου, γεγονότα! – Καθημερινή 04/05/2008

Κάποτε ο Βρετανός πρωθυπουργός Μακμίλαν ερωτήθηκε τι κρατά έναν πολιτικό ξάγρυπνο τις νύχτες. «Γεγονότα, αγαπητέ μου, γεγονότα!», απάντησε («events, dear boy, events!»).

Τα πολλαπλά γεγονότα μιας κρίσης που ξεκίνησε από τον τραπεζικό τομέα, απλώθηκε στο σύνολο της αμερικανικής οικονομίας και εξάγεται διεθνώς, δεν είναι πρόβλημα μόνο για τον πρόεδρο Μπους, που άλλωστε δείχνει θωρακισμένος με τη φαιδρή αταραξία της άγνοιας ή απλώς αδιαφορίας. Η τρίτη για την Αμερική κρίση της τελευταίας εικοσαετίας αφορά και την παγκόσμια οικονομία, αφορά κι εμάς.

Κέρδη για λίγους, ζημιές για πολλούς; Η κρίση αποκάλυψε ένα πλέγμα στρεβλών κινήτρων και συγκρούσεων συμφερόντων. Οπως είχε φανεί και το 2001, τα συμφέροντα των μάνατζερ δεν ευθυγραμμίζονται πάντα με εκείνα των μετόχων και της εταιρείας, ούτε οδηγούν σε συλλογική βελτιστοποίηση. Η έμφαση στα τριμηνιαία εταιρικά αποτελέσματα διογκώνει τεχνητά τις βραχυπρόθεσμες αποδόσεις σε βάρος της μακροχρόνιας αποδοτικότητας. Το κυνήγι των βραχυπρόθεσμων αποδόσεων, ελλείψει ρυθμιστικής εποπτείας, ευνοεί την ανάληψη υπέρμετρων πιστωτικών κινδύνων. Τα τραπεζικά στελέχη που χορήγησαν στεγαστικά δάνεια σε δανειολήπτες μηδενικής εξασφάλισης ιδιοποιήθηκαν τους καρπούς της επιτυχίας. Πακετάρισαν έπειτα τις απαιτήσεις σε αδιαφανή και περίπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα και τα πούλησαν σε ανυποψίαστους επενδυτές, αφού εταιρείες αξιολόγησης πιστωτικών κινδύνων, παχυλά αμειβόμενες από τις τράπεζες, τα είχαν βαθμολογήσει με ΑΑΑ. Οι αγορές υποτιμούν τους κινδύνους στην άνοδο και τους υπερτιμούν στην πτώση. Αυτό επιτείνεται όταν τα κέρδη της ανόδου είναι ιδιωτικά, ενώ οι ζημιές κοινωνικοποιούνται. Τα στελέχη καρπούνται τα κέρδη χωρίς να συμμετέχουν στις ζημιές. Ο Stiglitz έχει προτείνει τα τεράστια bonus των κορυφαίων στελεχών να παρακατατίθενται για μια δεκαετία, και να εισπράττονται μόνο αν η εταιρεία συνεχίζει να πηγαίνει καλά.

Αμμο στις ρόδες της χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης. Ορισμένοι, όπως ο Dani Rodrik, αποδίδουν την αμερικανική κρίση (όπως κάθε σύγχρονη χρηματοοικονομική κρίση, από τη λατινοαμερικάνικη των αρχών του ’80 ώς την ασιατική του τέλους του ’90) στις τεράστιες ανεξέλεγκτες κινήσεις παγκόσμιων κεφαλαίων. Τα κεφάλαια σήμερα προέρχονται από τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες και την Κίνα. Γι’ αυτό προτείνουν ξανά τη μείωση του όγκου των διασυνοριακών ροών κεφαλαίων, με πολιτικές υποχρεωτικών καταθέσεων ή φορολόγησης των βραχυπρόθεσμων χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Αντίθετα από τα πλεονεκτήματα του ελεύθερου εμπορίου, η εμπειρία χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης δείχνει ότι οι βραχυπρόθεσμες κεφαλαιακές εισροές δεν αυξάνουν τις επενδύσεις ούτε την ανάπτυξη. Δημιουργούν αποσταθεροποίηση, κέρδη που σωρεύονται στην κορυφή, φορολογούνται ελάχιστα ή διαφεύγουν σε υπεράκτιες εταιρείες και φορολογικούς παραδείσους.

Περιορισμένη μνήμη. Παρά τη συσσώρευση ιστορικής εμπειρίας καπιταλιστικών κρίσεων, η πορεία έχει διαδρομή εκκρεμούς. Οχι μόνο οι καθοδικοί κύκλοι ακολουθούν τους ανοδικούς, αλλά κύματα ρύθμισης τείνουν να διαδέχονται μακροπεριόδους απελευθέρωσης. Από την αποκρατικοποίηση και απορρύθμιση του ’80 και ’90, στην επανεμφάνιση του κράτους σήμερα. Η ιστορική μνήμη του καπιταλισμού είναι πλεονέκτημα των γηραιότερων, αλλά τις αγορές κινούν οι τριαντάρηδες, που νομίζουν ότι ζουν την εποχή της ατέρμονης ανόδου. Δεν μάθαμε τώρα κάτι που δεν ξέραμε. Απλώς θυμηθήκαμε όσα είχαμε ξεχάσει.

Κίνδυνοι οπισθοδρόμησης. Η κρίση έχει παράπλευρες απώλειες. Τροφοδοτεί μια γενικευμένη αντίδραση που συμπαρασύρει στο στόχαστρό της και τον (κοινωνικά δικαιότερο και ορθολογικότερα ρυθμισμένο) ευρωπαϊκό καπιταλισμό. Αν κάτι χρειάζεται η παγκόσμια οικονομία δεν είναι μια οπισθοδρόμηση στον επαναστατικό σοσιαλισμό ή τον εθνικό προστατευτισμό, αλλά ένα πλέγμα κρατικών και υπερεθνικών μεταρρυθμίσεων που να αντιμετωπίζουν τις αποτυχίες των αγορών στο πλανητικό περιβάλλον, την παγκόσμια φτώχεια, τη χρηματοοικονομική αστάθεια. Οι ακρότητες των αμερικανικών τραπεζών δεν ακυρώνουν τα πλεονεκτήματα της διεθνούς οικονομικής ολοκλήρωσης ή της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Η μαζική πρόσβαση νοικοκυριών και επιχειρήσεων σ’ ένα ανεπτυγμένο και ανταγωνιστικό χρηματοπιστωτικό σύστημα εξακολουθεί να διευρύνει τις δυνατότητες ευημερίας.

Κίνδυνοι στασιμότητας. Η αντεπίθεση στην παγκοσμιοποίηση εμποδίζει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται οι οικονομίες μας για να γίνουν ανταγωνιστικότερες. Για Ευρώπη και Ελλάδα η ασπίδα ενός ισχυρού ευρώ αποδείχθηκε σωτήρια – αλλά δεν αρκεί. Το τρένο της παγκοσμιοποίησης χάνεται για όσους υστερούν σε ανταγωνιστικότητα. Η Ελλάδα είναι τρίτη από το τέλος στην Ε.Ε.-27 σε εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας, ουραγός στους δείκτες καινοτομίας (δαπάνες έρευνας, τεχνολογίας, εκπαίδευσης, κ.λπ.), με βαρύτατο όγκο γραφειοκρατικών ρυθμίσεων και μια ανελαστική αγορά εργασίας που στραγγαλίζει την επιχειρηματικότητα και παγιώνει τη διαρθρωτική και μακροχρόνια ανεργία σε υψηλότατα επίπεδα. Με το συνταξιοδοτικό και το υπέρογκο δημόσιο χρέος να επικρέμανται. Και αγορές να μαστίζονται από καρτέλ και ολιγοπώλια.

Η χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση χρειάζεται περισσότερο Κέινς κι εμείς περισσότερο Ανταμ Σμιθ. Χωρίς μεταρρυθμίσεις, όμως, τα γεγονότα θα συμβαίνουν κι εμείς θα συρόμαστε πίσω τους.

* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, [email protected]

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_04/05/2008_268594

You May Also Like