Ενα ανθρωπολογικό γνώρισμα της εξουσίας είναι ενίοτε η υποτίμηση του κινδύνου. Στο απόγειο της ισχύος τους οι άνθρωποι της εξουσίας αισθάνονται παντοδύναμοι. Φταίει η αδρεναλίνη που απελευθερώνεται στον εγκέφαλο. Βοηθά και το σκηνικό περιβάλλον: απαστράπτοντα γραφεία, παχιές μοκέτες, στρατιές γραμματέων και παρατρεχάμενων. Τότε ορισμένοι άνθρωποι της εξουσίας δρουν τυχοδιωκτικά, υποτιμώντας το ενδεχόμενο να βρεθούν μια μέρα από κάτω ή απλώς απέξω. Βέβαια, η δημόσια ζωή χρειάζεται ανθρώπους τολμηρούς, αλλά όχι στο πεδίο του αθέμιτου ατομικού πλουτισμού. Πιθανόν τέτοιες μελαγχολικές σκέψεις να βασανίζουν το μυαλό του μυστηριώδους A. Rocos αυτές τις δύσκολες μέρες. Αλλά και των άγνωστων ομοίων του που αγωνιούν από την αντίπερα όχθη.
Το δικομματικό μας σύστημα είναι και αυτό αντιμέτωπο με τις συνέπειες της μακροχρόνιας υποτίμησης των κινδύνων που παρήγαγε η παρατεταμένη παραμονή και η ασφαλής εναλλαγή στην εξουσία. Είναι γνωστό ότι τα κόμματα – καρτέλ διασυνδέονται μεταξύ τους, με το κράτος, με τις εταιρείες και τα ΜΜΕ. Η θαλπωρή του συστήματος υποθάλπει ψευδαισθήσεις αιωνιότητας. Μέχρι να έρθει η εκ Γερμανίας αποκάλυψη…
Βέβαια, αν πιστέψουμε τις δημοσκοπήσεις, η κοινή γνώμη δεν έχει εκπλαγεί τρομερά με το πώς η Ζήμενς χρηματοδοτούσε την «καλλιέργεια του τοπίου» (για να χρησιμοποιήσω την επίσημη εταιρική ορολογία). Ηδονοβλεπτικά καθηλωμένη δείχνει η κοινή γνώμη (προσδοκώντας νέες ανθρωποθυσίες στην αρένα), αλλά όχι έκπληκτη. Ούτε ιεραρχεί τη διαφθορά στην κορυφή των προβλημάτων. Μάλλον την έχει προεξοφλήσει.
Οι ηθικές αντιστάσεις είναι ήδη αμβλυμένες. Η χαλαρή «μεσογειακή» εκδοχή νομιμότητας δεν προτάσσει την άνευ όρων τήρηση του νόμου. Τη σχετικοποιεί. Να γίνει η δουλειά κι ας βγάλει και ο αξιωματούχος ένα μπαχτσίσι. Είναι τόσο βαριά η γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα, που οτιδήποτε λιπαίνει τα βραδυκίνητα γρανάζια συγχωρείται. Αλλωστε, σε ένα ισοπεδωτικό σύστημα αμοιβών, η μίζα είναι ένα είδος επιδόματος παραγωγικότητας. Ομως και γι’ αυτήν ακόμα την ηθική χαλαρότητα οι αποκαλύψεις ξεπερνούν τα όρια της ανοχής. Είναι πολλά τα λεφτά. Η διαφθορά δεν είναι ένα τυπικό victimless crime, έγκλημα χωρίς θύμα, όπως ας πούμε η προσωπική κατανάλωση μαριχουάνας. Ζημιώνει ευθέως όσους συμμετέχουν σεβόμενοι τους κανόνες του παιχνιδιού, όσους οικοδομούν την ανταγωνιστικότητά τους στην ποιότητα και τη σκληρή δουλειά και όχι στους διαδρόμους και τα «κολλητιλίκια». Το κόστος της πληρώνουμε όλοι.
Είναι ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας να μετατρέψει αυτήν την βαθιά κρίση σε ένα άλμα θεσμικής εξυγίανσης της πολιτικής. Να προλάβει την κοινωνική αγανάκτηση πριν αυτή μετατραπεί σε διάχυτο κυνισμό και ανομία. Το χειρότερο με τη διαφθορά της εξουσίας είναι ότι διαχέεται παντού, μολύνοντας ταχύτατα τον αέρα που αναπνέουμε. Προχθές άκουσα έναν πατέρα να αποκαλεί υπερήφανα τον εξάχρονο γιο του «λαμόγιο»! Η λέξη κατέληξε να συνοψίζει τα τρυφερά όνειρα του Νεοέλληνα για το παιδί του!
Στο κλασικό του έργο «Πολιτική τάξη σε μεταβαλλόμενες κοινωνίες», ο Σάμιουελ Χάντινγκτον εξηγεί γιατί η διαφθορά ενδημεί σε αναπτυσσόμενες κοινωνίες που διέρχονται τις ωδίνες του ραγδαίου εκσυγχρονισμού. Η διαφθορά λαδώνει τις ρόδες της αδιάφορης γραφειοκρατίας, δημιουργεί άτυπα δίκτυα ισχύος, έτσι ώστε πράγματα που δεν θα γίνονταν στην ώρα τους να μπορούν να γίνουν, και εξαγοράζει τη συναίνεση των κυβερνωμένων που αλλιώς θα εξεγείρονταν εναντίον της εξουσίας. Υπό άλλες συνθήκες, η κοινωνικοποίηση της μικρο-διαφθοράς, ο εκδημοκρατισμός του enrichissez-vous (πλουτίστε!) θα ήταν ίσως μια κάποια λύσις. Αλλωστε, η μεταπολεμική μας ανάπτυξη λειτούργησε στη «σοφία του συστήματος» της μικροδιαφθοράς (ρουσφέτι και παραοικονομία)… Ομως, στους χαλεπούς καιρούς της διεθνοποιημένης κρίσης και ακρίβειας, και αυτή η βαλβίδα εκτόνωσης έχει καεί.
Τι μπορεί να γίνει; Μια ανακριτική δικαστική διαδικασία που θα αποδείξει την ανεξαρτησία της φτάνοντας θαρραλέα μέχρι το τέρμα. Αλλαγή των νόμων περί ευθύνης υπουργών. Εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος: δικαστική επιτροπή ελέγχου του «πολιτικού χρήματος», για να ελέγχει πραγματικά τα οικονομικά κομμάτων και βουλευτών και το πόθεν έσχες όλων των πολιτικών προσώπων. Ανεξάρτητη αρχή για την εποπτεία και τον έλεγχο των δημοσίων συμβάσεων, που πρέπει να δημοσιοποιούνται. Κατακερματισμός των μεγάλων εκλογικών περιφερειών και θεαματική συρρίκνωση των κομματικών δαπανών.
Με όλα τα ελαττώματά του, ο δικομματισμός μας εδραίωσε μια σύγχρονη, ευημερούσα, ευρωπαϊκή δημοκρατία. Αν όμως σήμερα αποτύχει στην εγκαθίδρυση της διαφάνειας στην πολιτική ζωή, κινδυνεύει να θερίσει θύελλες: ηθικολόγους υποκριτές, αγύρτες και λαϊκιστές – ή εναλλακτικά μια αντισυστημική εξωπραγματική αριστερά που καραδοκεί κλείνοντας το μάτι στα παιδιά με τις φαιοκόκκινες σημαίες. Θα πάρει το ρίσκο;
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_13/07/2008_277557