Παλιότερα τέτοια εποχή, στο χιονισμένο τοπίο του Νταβός, αντηχούσαν αισιόδοξες συζητήσεις για τις γενναίες προοπτικές της παγκοσμιοποίησης. Όμως το φετινό Οικονομικό Φόρουμ, που ξεκινά σε λίγες μέρες, θα έχει μείζον θέμα στην ατζέντα το απειλητικό πρόβλημα της ανεργίας που θεριεύει στον ανεπτυγμένο κόσμο.
Με πάνω από 200 εκατομμύρια ανέργους στον κόσμο, 26 εκατομμύρια στην Ευρώπη, η ανεργία συνιστά μια αποτυχία πολιτικής που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει. Πάνω από ένας στους δύο νέους είναι άνεργος σε Ελλάδα και Ισπανία, πάνω από ένας στους τρεις σε Ιταλία και Πορτογαλία. Πολλοί, απογοητευμένοι, δεν προσπαθούν καν να βρουν δουλειά, ενώ ούτε σπουδάζουν, ούτε καταρτίζονται: είναι οι λεγόμενοι ΝΕΕΤs (not in employment, education, training), πάνω από 20% των νέων σε Ιταλία και Ελλάδα.
Οι νέοι άνθρωποι που παγιδεύονται εκτός αγοράς εργασίας για περισσότερα χρόνια, θα δυσκολευτούν να χτίσουν βιογραφικό και να προσγειωθούν σε μια εργασία αντίστοιχη των δεξιοτήτων και προσδοκιών τους. Ακόμα χειρότερη η κατάσταση των ανέργων στις παραγωγικές ηλικίες των 40 και 50, ιδίως αν πάνω τους κρέμεται μια οικογένεια. «Με τη βαθµιαία απαξίωση των γνώσεων και δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναµικού και την αύξηση της µετανάστευσης, ιδίως των νέων, στο εξωτερικό, µειώνονται το ανθρώπινο κεφάλαιο και ο δυνητικός ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης µεσοµακροπρόθεσµα», τόνιζε ο Λουκάς Παπαδήμος στην πρόσφατη ομιλία του στο ΙΟΒΕ.
Η γενιά των σημερινών σαραντάρηδων βίωσε την οικοδόμηση μιας Ευρώπης των ευκαιριών, έζησε τα πρώτα προγράμματα Erasmus, την ελευθερία των ανοιχτών συνόρων, την αισιοδοξία κάθε γενιάς να ζει καλύτερα από την προηγούμενη. Αντίθετα, η γενιά που κοινωνικοποιείται στην κρίση των τελευταίων ετών, τείνει να συνδέσει την πραγματικότητα της Ευρώπης με κλειστές αγορές εργασίας, καθοδική κινητικότητα και δυσμενείς προοπτικές. Με ορατό τον κίνδυνο να αποτελέσει την πρώτη «χαμένη γενιά» της Ευρώπης μετά από 80 χρόνια.
Στο επίκεντρο βέβαια της παγκόσμιας κρίσης παραμένει, μπλοκαρισμένη, η ευρωζώνη. Δύο διαδικασίες λειτουργούν σαν φαύλος κύκλος. Πρώτον, οι οικονομίες του ευρω-Νότου πρέπει να αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα το μεγάλο εξωτερικό έλλειμμα και το δημόσιο έλλειμμα. Το πρώτο περνάει από εσωτερική υποτίμηση και συρρίκνωση εισοδημάτων. Αλλά η συρρίκνωση εισοδημάτων, η ύφεση, δυσκολεύει τη δημοσιονομική προσαρμογή, καθώς τα φορολογικά έσοδα μειώνονται κι οι κοινωνικές δαπάνες αυξάνονται. Να ο πρώτος φαύλος κύκλος, που οδηγεί στον δεύτερο: η μεγάλη ανεργία απαιτεί ανάκαμψη της οικονομίας, επιστροφή στην ανάπτυξη. Αλλά η μεγάλη ανεργία καθηλώνει την εγχώρια ζήτηση και δυσχεραίνει την επιστροφή στην ανάπτυξη. Οι επιχειρήσεις δεν επενδύουν και οι καταναλωτές δεν ξοδεύουν όσο φοβούνται παράταση της ύφεσης και της ανεργίας. Όπως υπογραμμίζει η πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για την Απασχόληση, «εάν η οικονομία δεν αναπτύσσεται δεν θα υπάρξουν άλλες θέσεις εργασίας, αλλά χωρίς νέες θέσεις εργασίας η οικονομία δεν θα αναπτύσσεται».
Έτσι η ανεπάρκεια ζήτησης παραμένει κεντρικό πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας. Αλλά ζήτηση που να απορρέει από πραγματικά εισοδήματα εργασίας, που θα αυξάνονται χάρη σε αυξήσεις της παραγωγικότητας, κι όχι με φούσκες υπερδανεισμού όπως στο παρελθόν. Ως προς την Ευρωζώνη, η λύση προϋποθέτει τη δεδομένη συνέχιση της προσαρμογής στο Νότο, αναγκαία για τη σύγκλιση και οικονομική βιωσιμότητα στο ευρώ. Μια μετά την άλλη, οι χώρες της περιφέρειας αγγίζουν το πρωτογενές πλεόνασμα και συρρικνώνουν το εμπορικό έλλειμμα, όπως δείχνουν τα καλά νέα για τις ελληνικές εξαγωγές. Αλλά η Ευρωζώνη χρειάζεται επειγόντως πολιτικές που θα αντισταθμίζουν τις υφεσιακές επιπτώσεις αυτής της προσαρμογής, και κυρίως την καταστροφή ανθρώπινου κεφαλαίου που προκαλεί η παρατεταμένη ανεργία σε ευρύτατα τμήματα του πληθυσμού. Πολιτικές εξισορρόπησης, με αντίστοιχη αναθέρμανση στο ευρω-κέντρο και τόνωση επενδύσεων στον ευρω-Νότο.
Η περαιτέρω ενίσχυση της οικονομικής ενοποίησης στην ΟΝΕ και ο προϋπολογισμός ευρωζώνης, παραμένουν στην ευρωπαϊκή ατζέντα, αλλά σε βαθιά ψύξη προς το παρόν. Μέχρι να ξεπαγώσουν, υπάρχουν κι άλλα που μπορούν να βοηθήσουν. Η ευέλικτη στόχευση κοινοτικών πόρων στις χώρες με υψηλή ανεργία. Η σύνδεση τραπεζικής χρηματοδότησης επιχειρήσεων με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η διεύρυνση εργασιακής εμπειρίας για νέους, που προωθεί η ΕΕ. Η στήριξη των εξαγωγικών επιχειρήσεων. Δεν βοηθά βέβαια όταν το κράτος χρωστά επιστροφή ΦΠΑ στους εξαγωγείς, την ώρα που περιμένει από αυτούς να γίνουν εμβρυουλκός της επιστροφής στην ανάπτυξη…