Ειρωνεία είναι μια αναπάντεχη ανατροπή της κατάστασης. Ενας απρόβλεπτος συνδυασμός συνθηκών ή μια έκβαση αντίθετη από τη θεωρούμενη ως αρμόζουσα. Ειρωνεία είναι όταν ο σταθμός της πυροσβεστικής πιάνει φωτιά, ο πιο δύσπιστος της παρέας καταπίνει ένα χονδροειδές ψέμα, ο πρωταθλητής κόσμου ηττάται από τον νεότερο μαθητή του.
Ειρωνεία χαρακτηρίζει πολλές πλευρές της σημερινής διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης. Ειρωνεία πρώτη: η πιο επιθετική εμπροσθοφυλακή του διεθνούς καπιταλισμού, η αφρόκρεμα των αμερικανικών επενδυτικών τραπεζών, καταρρέει όχι από την αντίσταση των αντιπάλων της, αλλά από τον υπερβάλλοντα ζήλο των σταυροφόρων της. Οχι από μια παγκόσμια εξέγερση των αβράκωτων και των καταφρονεμένων (όπως θα ήθελε το επαναστατικό κίνημα), ούτε από μια έξαρση των εθνικισμών, σαν εκείνη που αποτέλειωσε την πρώτη παγκοσμιοποίηση μετά το 1914. Ηττάται από τη δική της μυωπία, τη δική της αλαζονική μέθη, τη δική της αποτυχία να προλάβει τις σωρευτικές επιπτώσεις της σκανδαλώδους λαφυραγώγησης του συστήματος. Ειρωνεία είναι όταν πλήθος ορθολογικών υποκειμένων, μεγιστοποιώντας ο καθένας στα άκρα το ατομικό του όφελος, οδηγούν σε αυτοκαταστροφικά για την ομάδα αποτελέσματα.
Ειρωνεία δεύτερη: με δεδομένο ότι η χρηματοοικονομική κρίση βαραίνει κυρίως το αγγλοαμερικανικό μοντέλο, είναι τουλάχιστον ενδιαφέρον ότι πραγματικός αρχιτέκτονας του μοντέλου διάσωσης αναδείχθηκε ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπράουν. Επιπλέον ειρωνεία: σε ένα μήνα, οι Αμερικανοί θα ακούν στη Ουάσιγκτον τον Γάλλο πρόεδρο, ως φωνή της Ευρώπης και του διευρυμένου G8 (συν Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, κ.λπ.), να τους υπαγορεύει πώς να μεταρρυθμίσουν το αμερικανικότερο προϊόν, τη χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση. Το κύκνειο άσμα του πιο ξεροκέφαλου μονομεριστή, του απερχόμενου Αμερικανού προέδρου Μπους, θα είναι μια εισαγωγή στον πολυμερή κόσμο της νέας πολυπολικής πραγματικότητας.
Ειρωνεία τρίτη: τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, Αμερική και Ευρώπη έλαβαν προνομιακές θέσεις στο γήπεδο της παγκοσμιοποίησης, και έσυραν και τον υπόλοιπο κόσμο να παίξει. Στο γήπεδο αυτό που διάλεξαν ως ευνοϊκότερο, απειλούνται τώρα με σοβαρές απώλειες. Με τις αξίες των περιουσιακών της στοιχείων να καταρρέουν, το χρέος της στα χέρια των διεθνών δανειστών, η αμερικανική οικονομία βρίσκεται στο έλεος των χωρών εκείνων που διαθέτουν ρευστότητα και πλεονάσματα (Κίνα και πετρελαιοπαραγωγές χώρες). Αλλά και η Ευρώπη, διά στόματος Σαρκοζί, καλεί τώρα για σχηματισμό ευρωπαϊκών κρατικών επενδυτικών Ταμείων, να αναλάβουν τις υποτιμημένες μετοχές μεγάλων επιχειρήσεων, αποτρέποντας ξένους, Αραβες, Κινέζους και Ρώσους, επενδυτές. Αφού εργάστηκε η Ευρώπη για να ανοίξει τις αγορές του κόσμου, σπεύδει τώρα να περιφράξει τις δικές της.
Ειρωνεία τέταρτη: η ρητορική και πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης ξέρει ένα πράγμα για τους χαμένους: είναι οι λιγότερο ενσωματωμένοι στις παγκοσμιοποιημένες αγορές, οι περιθωριοποιημένοι, άρα λιγότερο ανεπτυγμένοι. Κέρδος είναι η διεθνοποίηση. Και έτσι συνέβαινε μέχρι πρότινος. Ομως αυτή εδώ είναι η κρίση των υπερανεπτυγμένων. Οι τράπεζες αιχμής της καινοτομίας, όσες βούτηξαν στα περίπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα, υπέστησαν τις βαρύτερες απώλειες. Οσες παρέμειναν σε παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες κατά κανόνα τη γλίτωσαν. Το μεγαλύτερο θύμα της κρίσης, η λιλιπούτεια Ισλανδία, έφτιαξε ένα διαστημικό τραπεζικό σύστημα δέκα φορές το ΑΕΠ της – οι άτυχοι κάτοικοί της τώρα κινδυνεύουν να επιστρέψουν στο ψάρεμα του μπακαλιάρου.
Ειρωνεία πέμπτη: η ώρα της κρίσης βρήκε την Ευρώπη θεσμικά ημίγυμνη. Η Ζώνη του Ευρώ φτιάχτηκε για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, όχι για την αντιμετώπιση χρηματοοικονομικών κρίσεων. Εχει ένα νόμισμα, αλλά όχι και ενιαία πολιτική ηγεσία. Η Ευρώπη έχει μια αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, πολλούς πανευρωπαϊκούς τραπεζικούς ομίλους και δεκάδες διαφορετικές εποπτικές αρχές. Αυτά ακριβώς τα θεσμικά κενά υποχρέωσαν τους Ευρωπαίους ηγέτες σε υπερβάλλουσα πολιτική δραστηριοποίηση. (Υποσημείωση ευρω-θεσμικής ειρωνείας: για λίγους μόλις μήνες, «κυλιόμενος» ηγέτης της Ευρώπης την ώρα της ιστορικής παγκόσμιας κρίσης δεν θα ήταν ο φυσικός στον ρόλο πρόεδρος Σαρκοζί, αλλά κάποιος άσημος Σλοβένος ή Τσέχος πρωθυπουργός…).
Ειρωνεία έκτη: η τωρινή αποτυχία της χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης, που απειλεί τμήμα του ανεπτυγμένου κόσμου με το φάσμα της φτώχειας, συσκοτίζει την ιστορική επιτυχία παγκοσμιοποίησης του εμπορίου, που έβγαλε από το φάσμα της φτώχειας μέγα μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Ειρωνεία έβδομη: ενέσεις κρατικής χρηματοδότησης, εθνικοποιήσεις τραπεζών. Οταν το κράτος απουσιάζει ως ρυθμιστής, επιστρέφει εσπευσμένα ως ιδιοκτήτης. Ο σοσιαλισμός σώζει τον καπιταλισμό… Αλλά αυτό το ξέρουμε ήδη από την εποχή του Κέινς.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_26/10/2008_289825