Είναι δίκαια τα μέτρα του μνημονίου (μισθολογικά, ασφαλιστικά, εργασιακά) που προωθεί η κυβέρνηση; Με ένα αυστηρό κριτήριο ανταποδοτικής δικαιοσύνης (φταις – πληρώνεις) ασφαλώς όχι. Δεν προκάλεσαν οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι την παγκόσμια κρίση, που εξελίχθηκε σε ύφεση και κρίση των αγορών χρέους πριν χτυπήσει τη δική μας πόρτα. Δεν πήραν εκείνοι τις κυβερνητικές αποφάσεις που οδήγησαν την Ελλάδα σε έλλειμμα ρεκόρ και σε ένα δημόσιο χρέος που ζεματίζει όποιον το πιάσει στα χέρια του. Αλλοι κατασπατάλησαν το δημόσιο χρήμα σε φουσκωμένες αμυντικές δαπάνες, νοσοκομειακές μίζες, τρένα που δεν χωρούν στις ράγες και χιλιάδες διορισμούς ψηφοφόρων. Είναι άδικα τα μέτρα, στον βαθμό που επιβαρύνουν τους εύκολους στόχους (εργαζόμενους και συνταξιούχους), ενώ οι δύσκολοι (μεγα-φοροφυγάδες ή νομίμως φοροαποφεύγοντες) απολαμβάνουν από ασφαλή απόσταση τους καρπούς του τυχοδιωκτισμού τους. Αυτή όμως είναι η εγγενής αδικία της διεθνοποιημένης οικονομίας: το κεφάλαιο τρέχει πάντα ταχύτερα από την εργασία. Είναι επίσης άδικα τα μέτρα στον βαθμό που χτυπούν αδιακρίτως: μειώνουν εξίσου τις αποδοχές του εργατικού και του ακαμάτη, αυτού που περνάει από το γραφείο για καφέ κι εκείνου που χτυπάει δωδεκάωρα για να ζήσει την οικογένειά του. Αυτή όμως είναι η εγγενής αδικία της δημόσιας πολιτικής: βλέπει στατιστικές κατηγορίες κι όχι άτομα.
Είναι αναγκαία τα μέτρα; Η εύκολη απάντηση είναι: προφανώς ναι, εφόσον επιβάλλονται από τους δανειστές μας, άλλη επιλογή δεν έχουμε για να καλύψουμε το θηριώδες δημοσιονομικό έλλειμμα, τέλος συζήτησης. Αυτή είναι μια επιφανειακή απάντηση. Το δυσκολότερο ερώτημα είναι: ας ξεχάσουμε την τρόικα. Συμβάλλουν τα μέτρα στην εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος, διαμορφώνουν μια καλύτερη, μακροπρόθεσμα βιώσιμη ισορροπία μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας και κοινωνικής προστασίας;
Καταρχήν τα μέτρα (μισθολογικά, συνταξιοδοτικά) επιβαρύνουν κυρίως όσους έχουν εργασιακή ασφάλεια (δημόσιος τομέας). Αυτό είναι σωστό, ιδίως σε καιρό ύφεσης και ανεργίας. Είναι δίκαιο: ο δημόσιος και προστατευμένος τομέας της οικονομίας αναπτύχθηκε εις βάρος του ιδιωτικού και του εκτεθειμένου στον διεθνή ανταγωνισμό. Είναι δίκαιο για έναν ακόμα λόγο: τα τελευταία 15 χρόνια, οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα (πλην τραπεζών) αυξήθηκαν λιγότερο απ’ ό,τι στο Δημόσιο και πολύ λιγότερο απ’ ό,τι στις δημόσιες επιχειρήσεις.
Εργασιακά και συνταξιοδοτικό; «Κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους»; «Κοινωνικός κανιβαλισμός»; «Εργασιακός μεσαίωνας»; Δεν έχει όρια η αμετροέπεια όταν τίθεται στην υπηρεσία των κοινωνικών κεκτημένων. Ποιων ακριβώς κεκτημένων; Το κοινωνικό κράτος θα έπρεπε να στηρίζει τις εργαζόμενες μητέρες με βρεφονηπιακούς σταθμούς, κοινωνικούς λειτουργούς, βοήθεια στο σπίτι, επιδόματα παιδιών, κ.λπ. Αντ’ αυτού συνταξιοδοτεί μητέρες στην παραγωγική ηλικία των 50, χωρίς να βοηθάει τη μητρότητα (τα παιδιά έχουν γίνει φοιτητές), με πολλαπλάσιο οικονομικό κόστος. Αυτήν και άλλες εξόφθαλμες στρεβλώσεις υπερασπίστηκαν με πάθος τα συνδικάτα και το κομματικό σύστημα της Αριστεράς. Εδωσαν μάχες επικές για να μην αλλάξει απολύτως τίποτα για τη δική τους γενιά, απέτρεψαν τον νόμο Γιαννίτση, κατέστησαν αναπότρεπτες τις πολύ οδυνηρότερες ανατροπές που τώρα προωθούνται.
Κατεδάφιση κοινωνικών κεκτημένων οι αλλαγές του συνταξιοδοτικού. Δεν είναι όμως συνειδητή υπεξαίρεση των κεκτημένων αυτών από τις ερχόμενες γενιές όταν οι εισφορές των σημερινών εργαζομένων χρηματοδοτούν υγιείς συνταξιούχους 55 ετών, όταν υπάρχουν συντάξεις που ξεπερνούν τον τελευταίο μισθό; Πώς θα οδηγηθούν πόροι στην ανάπτυξη, σε παραγωγικές επενδύσεις, εκπαίδευση, υγεία, καταπολέμηση της φτώχειας, καλύτερες κοινωνικές υπηρεσίες, όταν το ένα πέμπτο του ΑΕΠ μεθαύριο θα δαπανάται για συντάξεις; Συντάξεις υγιών ανθρώπων, παραγωγικής ηλικίας, με δεκαετίες προσδόκιμου επιβίωσης μπροστά τους.
Εργασιακός μεσαίωνας; Εχουμε στην Ελλάδα ένα από τα αυστηρότερα (φιλεργατικότερα) νομοθετικά πλαίσια προστασίας των εργασιακών σχέσεων. Αυτό δεν θα αλλάξει, θα αποκτήσει απλώς οριακά περισσότερη ελαστικότητα. Ο μεσαίωνας υπάρχει, αλλά όχι στο επίσημο ρυθμισμένο τμήμα των εργασιακών σχέσεων. Η άλλη όψη της υψηλής εργασιακής προστασίας όσων βρίσκονται «μέσα» είναι η τεράστια ανασφάλεια και οι αποδοχές φτώχειας των «απέξω». Η υπερ-ρύθμιση του επίσημου τομέα διαιωνίζει την εκμετάλλευση στη ζούγκλα της άτυπης οικονομίας. Εκεί στην απέξω κινούνται οι εργαζόμενοι με μπλοκάκι, νομικά απροστάτευτοι, ασφαλιστικά ακάλυπτοι, τάχα αυτοαπασχολούμενοι ακόμα κι όταν είναι μισθωτοί. Εκεί ενδημεί η πραγματικότητα της τεράστιας ανεργίας των νέων, των γυναικών και των μακροχρόνια ανέργων. Είμαστε πρώτοι (πρώτοι!) στην ανεργία των νέων στην Ε.Ε.-27 (23% το 2007), έχοντας παράλληλα ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης νέων (24%, έναντι 37% στην Ε.Ε.-27 και 41% στην Ε.Ε.-15). Οσο ψηλότερα τα τείχη προστασίας των «μέσα», τόσο μακρότερη η πληβειοποίηση των «απέξω».
Ο φορμαλισμός (ένα τυπικό επίπεδο υψηλών θεσμικών αξιώσεων εντελώς αναντίστοιχο με την πραγματικότητα) σφραγίζει τον νομικό μας πολιτισμό, προσδιορίζει τον συλλογικό μας βίο, καθορίζει το κοινωνικό μας κράτος. Είναι αποκαλυπτική η πολιτική αντιπαράθεση για τα ασφαλιστικά και εργασιακά, σε μια κοινωνία που προτιμά να έχει δρακόντειες εργασιακές ρυθμίσεις ακόμα κι αν δεν έχουν καμία εφαρμογή στο συντριπτικό εύρος των περιπτώσεων, γενναιόδωρες συντάξεις ακόμα και όταν είναι μαθηματικά βέβαιη η αδυναμία χρηματοδότησής τους, και άφθονες μεγαλοστομίες κοινωνικής ευαισθησίας – που, τουλάχιστον, δεν στοιχίζουν τίποτα.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Κολέγιο της Ευρώπης.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_27/06/2010_405912