Για μια ακόμη χρονιά, το στοίχημα της Ελλάδας στην Ευρώπη θα κριθεί από την ικανότητά της να συνδυάσει ανοιχτούς ορίζοντες ευκαιριών για εκείνους που θέλουν να τρέξουν με ένα σταθερό μπράτσο στήριξης για όσους μένουν πίσω ή δεν μπόρεσαν καν να ξεκινήσουν. Με άλλα λόγια, την ταυτόχρονη επιδίωξη της ανάπτυξης με κοινωνική συνοχή.
Μπαίνουμε στο 2008 με αμφίσημες ενδείξεις. Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση εκπέμπει ήδη την αποφασιστικότητα συμφωνικής πράξης που ξεκινά με σαρωτική ομοβροντία μπάσων και κρουστών, για να κορυφωθεί με το κρεσέντο μιας σφυρίχτρας. Το μοντέλο ανάπτυξής μας στηρίζεται σε ασταθείς βάσεις: κατασκευές, στεγαστικός τομέας, τραπεζικός δανεισμός. Ερευνα και εκπαίδευση; νέες τεχνολογίες; οικονομία της γνώσης; αειφόρος ανάπτυξη; –ούτε λόγος.
Σωστά το υπουργείο Οικονομικών προχώρησε στην ίδρυση Εθνικού Ταμείου Κοινωνικής Συνοχής για την καταπολέμηση της φτώχειας. Διαβάζουμε όμως με έκπληξη ότι το Ταμείο θα χρηματοδοτείται, μεταξύ άλλων, με το 20% των εσόδων των λογαριασμών κονδυλίων έρευνας πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων. Εχουμε ένα κράτος που δεν φορολογεί ούτε τη μεγάλη ακίνητη περιουσία ούτε την τεράστια εκκλησιαστική περιουσία. Φορολογεί όμως τα κονδύλια για την έρευνα –και μάλιστα βαρύτατα!
Ποια έρευνα; Αντιγράφω από το «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, 2007-2013» του ίδιου υπουργείου Οικονομικών: «Η Ελλάδα εμφανίζει υστέρηση στους δείκτες έρευνας και τεχνολογίας. Η Ελλάδα διαθέτει το χαμηλότερο ποσοστό επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία και εξάγει τα λιγότερα προϊόντα τεχνολογικής αξίας από τις χώρες της Ε.Ε.-15 (3,44% των συνολικών εξαγωγών την τελευταία δεκαετία, έναντι 4,9% της Πορτογαλίας και 34,43% της Ιρλανδίας). Η εγχώρια δαπάνη για έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη βρίσκεται στο επίπεδο του 0,58% του ΑΕΠ για το 2004 (σημ: έπεσε ήδη στο 0,49% το 2005), όταν ο μέσος όρος της Ε.Ε. πλησιάζει το 2%». Από αυτά τα ψίχουλα επέλεξε η κυβέρνηση να αντλήσει πόρους για κοινωνική πολιτική.
Κοινωνίες με αυτοπεποίθηση και ευθύνη για τις επόμενες γενιές επενδύουν γενναία στην οικονομία της γνώσης. Κοινωνίες αγκυλωμένες ανακυκλώνουν τη μιζέρια τους. Η επένδυση στην εκπαίδευση, την έρευνα, την καινοτομία οδηγεί σε υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, που επιτρέπουν και τη διάθεση μεγαλύτερου πλεονάσματος για πολιτικές κοινωνικής συνοχής. Αντιθέτως, μειωμένες επενδύσεις οδηγούν σε χαμηλότερη ανάπτυξη και άρα λιγότερους πόρους για την καταπολέμηση της φτώχειας. Δεν είναι τυχαίο ότι το ευρωπαϊκό αναπτυξιακό δόγμα, η ατζέντα της Λισσαβώνας, συνοψίζεται στην ταυτόχρονη επιδίωξη ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Οχι οποιασδήποτε ανάπτυξης, αλλά εστιασμένης στους κλάδους γνώσης και υψηλής τεχνολογίας –που είναι και οι φιλικότεροι προς το περιβάλλον. Και οι συνολικές επιδόσεις της Ελλάδας στις μεταρρυθμίσεις της Λισσαβώνας; Στην Ευρώπη των 27 πέσαμε στην 22η θέση (Centre for European Reform, The Lisbon Scorecard 2007). Παρακάτω βρίσκονται μόνο η Σλοβακία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Βουλγαρία κι η Ρουμανία.
Τα πανεπιστήμιά μας βουλιάζουν στη μεταρρυθμιστική αδράνεια –βοηθούσας και της κοντόφθαλμης αποχώρησης του ΠΑΣΟΚ από τη συνταγματική αναθεώρηση. Στο καταθλιπτικό αυτό περιβάλλον υπάρχει πάντως ένας τομέας που λειτουργεί ικανοποιητικά. Η συμμετοχή ελληνικών ΑΕΙ στα εξόχως ανταγωνιστικά κοινοτικά προγράμματα είναι σταθερά υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Χάρη στους λογαριασμούς κονδυλίων έρευνας, τα πενόμενα δημόσια πανεπιστήμια χρηματοδοτούν την ερευνητική δραστηριότητα και επιστημονική κινητικότητα των μελών τους, συντηρούν τους μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές τους, διακρίνονται στο διεθνές ακαδημαϊκό γίγνεσθαι, διασώζουν την όποια εξωστρέφεια του ελληνικού πανεπιστημίου. Μέχρι σήμερα τουλάχιστον. Αλλωστε το 0,49% απέχει ελάχιστα από το απόλυτο μηδέν…
Διαγράφεται ήδη το προφίλ του επιτυχημένου Ελληνα του 2008. Τζογάρει στα ακίνητα, χτίζει αυθαίρετα, καταναλώνει με δανεικά, ονειρεύεται να κληρονομήσει μεγάλη περιουσία –και βέβαια αποφεύγει σαν τον διάβολο επιστημονικές, καινοτομικές ή ερευνητικές δραστηριότητες!
*Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συμμετείχε στη διεθνή ερευνητική ομάδα του μόνου προγράμματος κοινωνικών επιστημών (DOSEI) που προτάθηκε για το επιστημονικό βραβείο Descartes 2006 της Ευρωπαϊκής Ενωσης
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_30/12/2007_253965