Εναν χρόνο πριν, η Ελλάδα βρισκόταν στη δεινότερη οικονομική θέση των τελευταίων δεκαετιών. Οι αριθμοί για το 2009 αποκάλυπταν τον χειρότερο συνδυασμό δημόσιου ελλείμματος, χρέους και εμπορικού ελλείμματος σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Σε πλήρη αδυναμία να χρηματοδοτήσει ένα δημόσιο έλλειμμα 15,4% του ΑΕΠ, η κυβέρνηση προσέφυγε στον μηχανισμό Ε.Ε./ΔΝΤ που δημιουργήθηκε για τον σκοπό αυτό, αποδεχόμενη τους όρους των εταίρων και πιστωτών.
Αν και στη χειρότερη αρχική θέση, δεν είμαστε μόνοι. Στην ίδια μοίρα βρέθηκαν λίγο αργότερα Ιρλανδία και Πορτογαλία. Πουθενά το Μνημόνιο δεν έγινε ασμένως δεκτό, αντιμετωπίστηκε όμως με ρεαλισμό. Η κυβέρνηση Σόκρατες της Πορτογαλίας προσπάθησε να αποφύγει την προσφυγή στον μηχανισμό Ε.Ε./ΔΝΤ. Η κυβέρνηση Κόουεν της Ιρλανδίας συνετρίβη εκλογικά τον Φεβρουάριο 2011, αφού εκτόξευσε το δημόσιο έλλειμμα στο 30% για να διασώσει τις υπερχρεωμένες τράπεζες, καταφεύγοντας μοιραία στον μηχανισμό διάσωσης. Και οι δύο χώρες ακολούθησαν την τύχη της Ελλάδας, παρότι ξεκίνησαν από καλύτερα δεδομένα.
Οι όροι των τριών «Μνημονίων» συγκλίνουν. Στην προβληματικότερη, ελληνική οικονομία, το Μνημόνιο περιέχει δραστικές μεταρρυθμίσεις, που η χώρα θα έπρεπε να είχε πραγματοποιήσει προ πολλού. Τώρα η στενή επιτήρηση περιορίζει τα περιθώρια άλλων αναβολών.
Η Ελλάδα δεν ήταν μόνο η χώρα με τα χειρότερα μακροοικονομικά δεδομένα. Ηταν επίσης η χώρα που οδηγήθηκε στο Μνημόνιο από μια κυβέρνηση που είχε μόλις αναλάβει εξουσία, άρα τη βάρυναν συγκριτικά λιγότερες πολιτικές ευθύνες. Είναι επίσης η μόνη χώρα στην οποία η αξιωματική αντιπολίτευση, και μέχρι πρότινος κυβέρνηση, εξακολουθεί να επιμένει σε μια στείρα «αντιμνημονιακή» στάση. Ο συνδυασμός τεράστιων ευθυνών για τη δημοσιονομική κρίση και απόλυτης απροθυμίας για ανάληψή τους και συμβολή στην αντιμετώπιση της κρίσης, λέει πολλά για την ποιότητα του πολιτικού μας προσωπικού και του κομματικού μας συστήματος.
Τι έκανε ο κ. Κοέλιο, ο Πορτογάλος κεντροδεξιός ομόλογος του κ. Σαμαρά; Αρχικά παρείχε κοινοβουλευτική ανοχή στα μέτρα λιτότητας της σοσιαλιστικής κυβέρνησης μειοψηφίας του Σόκρατες. Επειτα από επανειλημμένα σκληρά μέτρα που αδυνατούσαν να τιθασεύσουν τα αυξανόμενα spreads, η Κεντροδεξιά έριξε την κυβέρνηση, για να επιβάλει την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης Ε.Ε./ΔΝΤ, στην οποία ο Σόκρατες αντιστεκόταν. Το πορτογαλικό Μνημόνιο συνήψε τελικά η υπηρεσιακή κυβέρνηση Σόκρατες πριν από λίγες ημέρες. Μετά δύο χρόνια περικοπών, περιέχει νέες μειώσεις μισθών και συντάξεων, φορολογικές αυξήσεις και πρόβλεψη για ακόμα δύο χρόνια ύφεσης. Ο κεντροδεξιός Κοέλιο παρέσχε πλήρη στήριξη στο Μνημόνιο, έχοντας ήδη προτείνει σκληρότερα μέτρα, όπως το κλείσιμο δημοσίων φορέων και απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων.
Στην Ιρλανδία, τη δεύτερη που κατέφυγε σε Μνημόνιο μετά την Ελλάδα, ο νέος πρωθυπουργός Κένι, ο οποίος εξελέγη σε ένα κύμα οργής εναντίον της αντίπαλης κυβέρνησης Κόουεν, τώρα πασχίζει να μειώσει το επιτόκιο της Ιρλανδίας στο ύψος εκείνου της Ελλάδας. Εφαρμόζει το Μνημόνιο και απορρίπτει εκκλήσεις απόρριψής του ως ανεύθυνες και καταστροφικές.
Σε καμία χώρα δεν είναι εύκολη η προσαρμογή. Τα τρία προγράμματα είναι προγράμματα λιτότητας που εφαρμόζονται σε συγκυρία ύφεσης, την οποία αναπόφευκτα επιτείνουν. Αυτό επιβαρύνει τον λόγο δημόσιου χρέους/ΑΕΠ: ως ποσοστό, το χρέος Ελλάδας, Ιρλανδίας, Πορτογαλίας, αλλά και Ισπανίας, αναμένεται το 2012 να είναι υψηλότερο από ό,τι ήταν στην αρχή της κρίσης. Η Ιρλανδία έχει ίσως τις αμεσότερες προοπτικές ανάκαμψης, παρά το θεόρατο έλλειμμά της. Είναι όμως μια οικονομία εντελώς ελαστικοποιημένη, που πέρασε ήδη τρία διαδοχικά έτη αιματηρής μείωσης δημόσιων δαπανών και μισθών, και το ΑΕΠ της συρρικνώθηκε 3,5% το 2008, 7,6% το 2009 και 1% το 2010. Οι επιδόσεις της Πορτογαλίας υπολείπονται σημαντικά. Το δημόσιο έλλειμμά της για το 2010 αναθεωρήθηκε στο 9,1% του ΑΕΠ, έναντι επίσημου στόχου 7,3%. Αυτό σημαίνει ότι η Πορτογαλία το 2010 κατάφερε να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα μόνο κατά μία ποσοστιαία μονάδα, από το 10,1% του 2009. Συγκριτικά, οι έως τώρα επιδόσεις της Ελλάδας, παρότι υπολείπονται του επιθυμητού, έχουν αποκαταστήσει ένα κεφάλαιο εμπιστοσύνης. Η μείωση του ελλείμματος κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες στο 10,5% το 2010 είναι η μεγαλύτερη στην Ευρωζώνη.
Ξεκινώντας από μεγάλα δημόσια και εξωτερικά ελλείμματα, οι οικονομίες της περιφέρειας του ευρώ δεν έχουν άλλη επιλογή από το να επιδιώξουν πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα και εξωστρεφή ανάπτυξη, για να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους. Ομως το βάρος του χρέους κινδυνεύει να τις εγκλωβίσει σε έναν φαύλο κύκλο υπερχρέωσης-στασιμότητας. Από αυτήν την παγίδα δεν μπορούν να βγουν χωρίς ακόμα γενναιότερες κινήσεις κοινοτικής αλληλεγγύης της Ευρωζώνης, που θα συνιστούν μεγαλύτερα άλματα οικονομικής ολοκλήρωσης από τα σημαντικά που έχουν ήδη γίνει. Προς το παρόν η Ευρωζώνη αγοράζει χρόνο, περιμένοντας τις προϋποθέσεις πολιτικής αποδοχής του εγχειρήματος να ωριμάσουν.
Χωρίς ισχυρές ενδείξεις ότι οι οικονομίες της περιφέρειας έχουν μπει αποφασιστικά σε πορεία μείωσης των ελλειμμάτων, δεν υπάρχει ευρωπαϊκή λύση. Κανένας «Βόρειος» ηγέτης δεν θα τολμούσε να αποσπάσει από τους ψηφοφόρους μια νέα χρηματοδότηση ή μια οργανωμένη διευθέτηση του χρέους χωρίς σαφείς ενδείξεις εξυγίανσης των οικονομιών της περιφέρειας. Μια σταδιακή ευρω-συμφωνία ελάφρυνσης χρέους είναι αρκετά πιθανή, όσο οι δυσκολίες του Νότου θα αποκρυσταλλώνονται. Προϋπόθεση, όμως, είναι ένα υψηλής αξιοπιστίας μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα προσαρμογής, με άμεσα αποτελέσματα και διακομματική συναίνεση. Το έχουμε;
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_15/05/2011_442169