Ζούμε ήδη, κατά τους ειδικούς, τη μεγαλύτερη παγκόσμια πανδημία μετά την ισπανική γρίπη του 1918 και τη χειρότερη οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση του ’30. Δύσκολο να πετύχεις τέτοιο συνδυασμό, ιδίως εάν μόλις αποφοίτησες από την αμέσως προηγούμενη βαθύτερη ύφεση της μεταπολεμικής περιόδου. Τις ημέρες του εγκλεισμού η εμπειρία πυκνώνει, παρότι οι παραστάσεις εναλλάσσονται μόνο στις οθόνες που μας συνδέουν με τον έξω κόσμο. Οι ημέρες κυλούν αργά, όμως οι εβδομάδες είναι μονάδες μέτρησης ιστορικού χρόνου.
Η κρίση είναι ο απόλυτος επιταχυντής. Διαδικασίες που εξελίσσονταν ράθυμα προσαρμόζονται ξαφνικά στους επιθετικούς ρυθμούς διασποράς του ιού. Σε ελάχιστες εβδομάδες το άλλοτε ανυπόληπτο κράτος μας αποκτά θεσμούς αποτελεσματικής διαχείρισης κρίσεων, η χώρα ψηφιακές υποδομές και λειτουργίες που θα χρειάζονταν χρόνια για να ενεργοποιηθούν.
Με αντίστοιχη ταχύτητα προσαρμόζονται οι συνήθειές μας. Η τηλεργασία είναι η νέα κανονικότητα. Εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη ανακάλυψαν ότι μπορούν να πραγματοποιούν επαγγελματικές συναντήσεις, συνεδρίες, μαθήματα και διαλέξεις από την οθόνη του υπολογιστή τους, χωρίς να μπαίνουν στο αυτοκίνητο ή να αλλάζουν συγκοινωνίες. Είναι τόσο προφανή τα πλεονεκτήματα εξοικονόμησης (χρόνου, χρημάτων, ρύπων) που πρέπει να διατηρηθούν. Όπως κάθε άλμα τεχνολογικής προσαρμογής, η αρχική μετάβαση είναι το δύσκολο μέρος, κι αυτό έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Η τηλεργασία θα είναι μια σημαντική παράπλευρη ωφέλεια αυτής της φοβερής πανδημίας – όπως η επέκταση του «πλαστικού χρήματος» και του e-banking ήταν η κύρια παράπλευρη ωφέλεια των capital controls.
Στην Ευρώπη, η σεισμική κληρονομιά της ευρωκρίσης της περασμένης δεκαετίας άφησε πίσω της δύο βαθιά ρήγματα. Το ένα είναι το ρήγμα στην ατελή αρχιτεκτονική του ευρώ, που καλεί για αντισεισμικές επεμβάσεις επιμερισμού κινδύνων, στενότερης δημοσιονομικής ενοποίησης. Υπερεθνικοί θεσμοί όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ έχουν αναδείξει αυτή την ανάγκη. Η πανδημία οδήγησε την ΕΚΤ σε αστραπιαία αντίδραση, το «μπαζούκα» που στην προηγούμενη κρίση πήρε τρία χρόνια, τώρα επιστρατεύτηκε σε ελάχιστες μέρες. Η πίεση για κοινή έκδοση ομολόγων (Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης;) είναι ισχυρότερη παρά ποτέ. Αντίρροπα όμως, ενεργοποιείται το άλλο ρήγμα στο οικοδόμημα του ευρώ: η εθνικιστική αντίδραση, από δυνάμεις που αρνούνται να μοιραστούν περαιτέρω αρμοδιότητες με την Ευρώπη ή προτιμούν να προχωρήσουν μόνες. Η εσωτερική δυναμική στην Ιταλία οδηγείται ταχέως προς την κατεύθυνση αυτή, εάν η Ε.Ε. δεν καταφέρει να αγκαλιάσει τις οικονομίες που βρίσκονται στην πλέον ευάλωτη θέση. Άλλοτε κραταιά δόγματα αναθεωρούνται ραγδαίως. Όσοι είχαν βιαστεί να ξεγράψουν το κράτος ως περιττό, τις αγορές ως σοφές και αυτάρκεις, την ιδιωτική επιχειρηματικότητα ως μοναδικό μοχλό κίνησης της οικονομίας υποχρεούνται να το ξανασκεφτούν. Η Τράπεζα της Αγγλίας προχωρεί σε προσωρινή νομισματική χρηματοδότηση της κυβέρνησης για να καλυφθεί το άμεσο δημοσιονομικό κόστος. Σύντομα ο ανεπτυγμένος κόσμος θα θυμηθεί το έως πρότινος παρωχημένο οπλοστάσιο των χρηματοπιστωτικών παρεμβάσεων και περιορισμών της μεταπολεμικής περιόδου, όταν χρειαστεί να αντιμετωπιστούν τα υπέρογκα επίπεδα χρέους της επόμενης μέρας.
Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, ο υπερφίαλος μονομερισμός του προέδρου Τραμπ επιταχύνει δύο άλλες τάσεις, που βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη. Η μία είναι η προσπάθεια της Κίνας, ενός απολυταρχικού αλλά αποτελεσματικού καθεστώτος, να καλύψει το κενό της αμερικανικής απόσυρσης και των ευρωπαϊκών διαιρέσεων, για να επαυξήσει τη διεθνή της επιρροή, επιχειρώντας να προσθέσει την ήπια ισχύ (soft power) στην ήδη υπάρχουσα οικονομική. Η δεύτερη επιταχυνόμενη εξέλιξη είναι η ήδη συντελούμενη αποπαγκοσμιοποίηση. Πολυεθνικές επιχειρήσεις είχαν ήδη αρχίσει να επαναπατρίζουν δραστηριότητες από την Κίνα, παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής να διαταράσσονται και να «διαφοροποιούνται».
Τώρα η επιδίωξη της εθνικής και ευρωπαϊκής αυτάρκειας σε βασικά υγειονομικά και άλλα αγαθά επιταχύνει αυτή τη διαδικασία.
Οι εχθροί της ανοικτής κοινωνίας παίρνουν νέα ώθηση. Ο Ορμπάν από καιρό συγκέντρωνε εξουσίες, φαλκιδεύοντας ανεξάρτητους θεσμούς όπως ο Τύπος και η Δικαιοσύνη. Η πανδημία τού έδωσε το τέλειο πρόσχημα για να επιτελέσει το άλμα προαγωγής στον πρώτο οιονεί δικτάτορα κράτους-μέλους της Ε.Ε. Στη γειτονική Τουρκία, ο Ερντογάν ξεδίπλωνε τις σουλτανικές του φιλοδοξίες σε μια οικονομία με σαθρά θεμέλια, που τώρα παρασύρονται από την κρίση της πανδημίας. Και σήμερα η τουρκική οικονομία είναι αντιμέτωπη με ένα σκηνικό παρόμοιο με εκείνο που, δύο δεκαετίες πριν, την είχε οδηγήσει στο κραχ.
Η κρίση μετατρέπει υποκείμενες αδυναμίες σε σπείρες ανεξέλεγκτης περιδίνησης. Απελευθερώνει όμως επίσης αντανακλαστικά αυτοπροστασίας, κινητοποιεί αποφάσεις και δράσεις συλλογικής χειραφέτησης. Διαλύει πλάνες, αδράνειες και αναβολές. Απλώνει ιστούς ανθρώπινης αλληλεγγύης. Αποκαλύπτει αλήθειες που αρνούμασταν να δούμε, αναδεικνύει πτυχές του συλλογικού εαυτού μας που ποτέ δεν υποψιαζόμασταν.
https://www.kathimerini.gr/1073516/opinion/epikairothta/politikh/ayth-h-krish-epitaxynei-ta-panta