Δύο μεγάλα ερωτήματα μας αφορούσαν πάντα στην Eυρωζώνη: θα αρχίσει η Eυρωζώνη να συμπεριφέρεται σαν μια ενιαία ευρωπαϊκή οικονομία;
Και όταν το κάνει, θα είμαστε μέσα;
Η ανησυχία για το δεύτερο δείχνει να απομακρύνεται. Εκκρεμεί όμως το πρώτο: Σε ποιο βαθμό και πότε η Ευρωζώνη του ενιαίου νομίσματος και της ενιαίας αγοράς θα αποφασίσει να προχωρήσει λειτουργώντας σαν ενιαία οικονομία;
Δεν είναι θεωρητικό το ερώτημα. Η ΟΝΕ εξέθρεψε μεγάλες εσωτερικές ανισορροπίες. Πλεονάσματα στον Βορρά, ελλείμματα στον Νότο. Δεν υπάρχει μέλλον εάν ο Νότος δεν μειώσει την απόσταση από τον Βορρά. Γι’ αυτό τα προγράμματα στον Νότο είναι αναγκαία προϋπόθεση επιβίωσης στο ευρώ.
Αναγκαία, αλλά όχι και επαρκής.
Μια ενιαία οικονομία θα διευκόλυνε την (οδυνηρή και υφεσιακή) προσαρμογή του ευρω-Nότου, με μια αντίρροπη συμμετρική προσαρμογή στον Βορρά. Συρρικνώνει μισθούς και εισοδήματα η περιφέρεια, χαλαρώνει λίγο εισοδήματα και δαπάνες ο ευρω-Βορράς, για να συναντήσει την περιφέρεια στα μέσα της διαδρομής. Το κάνει κάπως η Γερμανία, όχι όμως αρκετά.
Μια ενιαία οικονομία θα λειτουργούσε σταθεροποιητικά στο εσωτερικό της. Oχι μόνο μειώνοντας το χάσμα κέντρου-περιφέρειας. Αλλά και εξισορροπώντας τα διαφορετικά εργαλεία. Δείτε τις ΗΠΑ.
Oταν η κυβέρνηση Κλίντον συρρίκνωνε το δημοσιονομικό έλλειμμα στη δεκαετία του ’90, η ομοσπονδιακή τράπεζα (Fed) του Γκρίνσπαν ασκούσε επεκτατική νομισματική πολιτική για να συνεχίσει η οικονομία να τρέχει. Σήμερα που η Αμερική πασχίζει να ανακάμψει και να μειώσει την ανεργία, η Fed του Μπερνάνκι διευκολύνει τυπώνοντας χρήμα.
Η Γερμανία γνωρίζει τι σημαίνει κατάλληλο μείγμα: όταν η κυβέρνηση Σρέντερ το 2003-4 υλοποιούσε τις μεταρρυθμίσεις που μείωσαν το εργασιακό κόστος κι απογείωσαν εξαγωγές και απασχόληση, η ίδια κυβέρνηση αντιστάθμιζε την περιοριστική εισοδηματική πολιτική με χαλαρότερη δημοσιονομική πολιτική. Τότε η Γερμανία ξεπέρασε το 3% όριο του ελλείμματος.
Κοιτάξτε, αντίθετα, τι συμβαίνει σήμερα στη νότια περιφέρεια της Eυρωζώνης.
Oλες οι πολιτικές ταυτόχρονα (δημοσιονομική, εισοδηματική, νομισματική) είναι συσταλτικές. Καμία πολιτική δεν αντισταθμίζει κάπως τις υφεσιακές συνέπειες των υπολοίπων. Βέβαια, οι πολιτικές αυτές είναι ώς ένα βαθμό απαραίτητες, για να κλείσουν την ψαλίδα των διπλών ελλειμμάτων. Η δημοσιονομική για να πάμε σε πρωτογενές πλεόνασμα. Η εργασιακή για τη μείωση του εξωτερικού ελλείμματος και χρέους. Η «εσωτερική υποτίμηση», η ύφεση, διορθώνει τις ανισορροπίες.
Oμως το μείγμα χρειάζεται και οξυγόνο. Αυτό μπορεί να έρθει μόνο από την Eυρωζώνη. Oντως, η ΕΚΤ έχει χαλαρώσει την πολιτική της. Oμως, αυτή η χαλαρότερη πολιτική δεν μεταδίδεται ομοιογενώς στις βυθιζόμενες οικονομίες της περιφέρειας. Το κόστος χρήματος για Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, παραμένει απαγορευτικό, όταν ο ευρω-Βορράς έχει χαμηλά επιτόκια και άφθονη ρευστότητα. Δεν θα υπάρξει σύγκλιση εάν ό, τι κερδίζουμε σε ανταγωνιστικότητα κόστους εργασίας καταπίνεται από το υπέρογκο κόστος κεφαλαίου.
Τα επιτόκια της περιφέρειας παραμένουν υψηλά γιατί οι αγορές σταθμίζουν τα δεδομένα (αποκλίσεις, ύφεση, ελλείμματα) και θεωρούν υψηλό τον «κίνδυνο χώρας», εξόδου από το ευρώ, μετατροπής σε υποτιμημένο εθνικό νόμισμα. Αυτό προσπαθεί να κάνει το νέο πρόγραμμα «άμεσων νομισματικών συναλλαγών» της ΕΚΤ: να πείσει ότι Ισπανία και Ιταλία δεν θα αφεθούν μόνες να παλεύουν με τις αγορές.
Υπό την προϋπόθεση ένταξής τους σε Μνημόνιο. Γιατί το δόγμα της Eυρωζώνης παραμένει: ευρωδιάσωση, υπό τον όρο της εθνικής προσαρμογής.
Το μεγάλο όμως ερώτημα εκκρεμεί: θα μπορέσει η Eυρωζώνη να λειτουργήσει ως ενιαία οικονομία, να παράσχει το αναγκαίο ευρωαντιστάθμισμα στα υφεσιακά προγράμματα προσαρμογής πριν η ύφεση καταστεί ανεξέλεγκτη;
Δύο απαντήσεις υπάρχουν.
Η μία παραπέμπει σε μια ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική, με στόχευση πόρων του κοινοτικού προϋπολογισμού ή μια μεγάλη επενδυτική ώθηση προς τη χειμαζόμενη περιφέρεια.
Η άλλη είναι μια ακόμα χαλαρότερη νομισματική πολιτική από την ΕΚΤ. Ο κ. Ντράγκι κάθεται στον ομοσπονδιακό θεσμό της Ευρωζώνης. Από ατελή νομισματική ένωση μπορεί να τη μετατρέψει σε ομοιογενέστερη ενιαία οικονομία. Μένει να δούμε πόσο μακριά θα πάει.
*Ο κ. Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_2_16/09/2012_495763