Τριάντα χρόνια πριν, τον Φεβρουάριο 1992, σε μια ειδυλλιακή πόλη της Ολλανδίας, 12 ηγέτες υπέγραφαν τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ θεωρείται η σημαντικότερη της Ε.Ε., καθώς εγκαινίασε την πορεία στο ευρώ. Όμως ο 2ος πυλώνας της, η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, παρότι ανεκπλήρωτος, διατηρεί σήμερα τεράστια επικαιρότητα.
Το άλμα της Ευρώπης προς την Ένωση και το ευρώ δεν θα είχε υπάρξει εάν δεν είχε προηγηθεί η διάλυση του σοβιετικού μπλοκ και η επανένωση της Γερμανίας. Το πρώτο απελευθέρωσε τους εθνικισμούς και τον πόλεμο στην άμεση γειτονιά, στην πρώην Γιουγκοσλαβία, επιτάσσοντας μια κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική. Το δεύτερο ανέτρεψε την ισορροπία μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας, υποχρεώνοντας την πρώτη να δεσμευθεί στη νομισματική (και πολιτική) ενοποίηση της Ευρώπης, θυσιάζοντας το γερμανικό μάρκο.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν ήδη από το 1952 αποδεχθεί μια Πολιτική και Αμυντική Κοινότητα, αλλά ο πόλεμος ήταν νωπός και η Συνθήκη κατέπεσε στη γαλλική Εθνοσυνέλευση. Σαράντα χρόνια μετά, ο πόλεμος ήταν μακριά κι ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει, με επικράτηση της Δύσης. Το 1992 η Ρωσία ζούσε τη διάλυση κι είχε μπροστά της μια δεκαετία ταπεινωτικής οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. (Προσφέροντας ένα μεγάλο μάθημα: ότι η οικοδόμηση δημοκρατίας απαιτεί, όχι απλώς ανοιχτή οικονομία, αλλά στέρεους δημόσιους θεσμούς και κράτος δικαίου, αλλιώς καταλήγει αρένα ολιγαρχών και κλεπτοκρατών). Η Αμερική, από την άλλη, με έναν έμπειρο ατλαντιστή πρόεδρο, έχοντας θριαμβεύσει στο εξωτερικό, ετοιμαζόταν για τη νέα «μονοπολική» εποχή της αμερικανικής κοσμοκρατορίας. Είχε μπροστά μια δεκαετία οικονομικής επέκτασης και αυτοπεποίθησης, τα roaring ‘90s, που ένας νέος, χαρισματικός πρόεδρος από τη φτωχή πολιτεία του Αρκανσο επρόκειτο να ενσαρκώσει. Στην Ασία, μια δυναμική εξαγωγική χώρα έμοιαζε να βρίσκεται στο απόγειο της επιτυχίας της –όμως η Ιαπωνία είχε μόλις εισέλθει σε μια παγίδα στασιμότητας από την οποία ποτέ δεν εξήλθε. Δίπλα της, μια αχανής κομμουνιστική χώρα είχε ήδη ξεκινήσει να εισάγει θεσμούς αγοράς, έχοντας όμως καταπνίξει βίαια το 1989 τη δική της φιλελεύθερη επανάσταση, επιλέγοντας (αντίθετα από τη Ρωσία) να μεταβεί στον καπιταλισμό αλλά όχι στη δημοκρατία. Στις επόμενες δεκαετίες, δυτικές κυβερνήσεις και εταιρείες θα έβλεπαν στην Κίνα τη γη των οικονομικών ευκαιριών – και η Κίνα θα αξιοποιούσε το άνοιγμα στη Δύση για να χτίσει σταδιακά τη σημερινή οικονομική και τεχνολογική της ισχύ.
Fast forward 30 χρόνια αργότερα. Η σημερινή Ρωσία έχει μεταβολίσει την ταπεινωτική εμπειρία του ’90 σε παλινόρθωση ενός αυταρχικού προτύπου ισχυρής ηγεσίας, υποκαθιστά την έλλειψη οικονομικού δυναμισμού με υπερεξάρτηση από φυσικούς πόρους και νοσταλγεί την αναβίωση της αυτοκρατορίας μέσα από τη διατήρηση μιας υπερτροφικής μιλιταριστικής μηχανής. Η Αμερική έχει πάλι έναν έμπειρο ατλαντιστή πρόεδρο, όμως μετά την τετραετία Τραμπ είναι μια διαφορετική χώρα, σε έναν διαφορετικό κόσμο. Το Ρεπουμπλικανικό κόμμα (αναμενόμενος νικητής στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου 2022) κατρακυλάει ανησυχητικά στην υιοθέτηση αντιδημοκρατικών πρακτικών. Η Αμερική δεν είναι πια ο παγκόσμιος φάρος της δημοκρατίας, ούτε η μόνη υπερδύναμη. Το αμερικανικό «φιλελεύθερο» στοίχημα, ότι μέσω της ενσωμάτωσης στην παγκοσμιοποίηση η Κίνα θα συγκλίνει προς δυτική δημοκρατία, απέτυχε διπλά. Η Κίνα είναι η αντίπαλη υπερδύναμη και κυρίαρχη προτεραιότητα στρατηγικής εστίασης των ΗΠΑ.
Πριν από 50 χρόνια, η Αμερική του Νίξον πραγματοποιούσε ένα ιστορικό άνοιγμα στην Κίνα, για να εστιάσει τις δυνάμεις της στην αντιμετώπιση της Σοβιετικής Ένωσης. Τα ανατολικά κράτη της Ε.Ε. σήμερα, αντιμέτωπα με τον ρωσικό γείτονα, φοβούνται μια αντίστροφη κίνηση της Αμερικής: μια εξομάλυνση των σχέσεων με τη Ρωσία προκειμένου να στρέψει πλήρως τους διαθέσιμους αμερικανικούς πόρους στην αναχαίτιση της Κίνας. Η ρωσική απειλητικότητα στα σύνορα της Ουκρανίας ελαχιστοποιεί αυτό το ενδεχόμενο για την ώρα. Ομως, η Αμερική είναι σε πορεία τεκτονικής απομάκρυνσης από την Ευρώπη.
Τριάντα χρόνια από το Μάαστριχτ, η Δύση επιμένει ως γεωπολιτικό υποκείμενο, αλλά η συνοχή και ισχύς της έχουν διαρραγεί. Ανοιχτό στοίχημα για την Ε.Ε. παραμένει ο «2ος πυλώνας», μια πραγματικά κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική, που θα ενίσχυε και τον ευρωπαϊκό πυλώνα του ΝΑΤΟ. Ο κόσμος έχει αντιστραφεί, αλλά η ανάγκη ευρωπαϊκής ενότητας είναι επίκαιρη όσο ποτέ.
https://www.kathimerini.gr/opinion/561715783/apo-to-1992-sto-2022-enas-diaforetikos-kosmos/