Μερικοί αδυσώπητοι αριθμοί. H Ευρώπη φθίνει. Από 5,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, η Ε.Ε. θα συρρικνωθεί σε 4,5% το 2050. Από ¼ της παγκόσμιας οικονομίας το 1990, η Ε.Ε. το 2040 θα παράγει μόλις 11% του παγκόσμιου ΑΕΠ, «πίσω από την Κίνα, η οποία θα έχει διπλάσιο ποσοστό, κάτω από το 14% των ΗΠΑ, και στο ίδιο επίπεδο με την Ινδία» (Ζοζέπ Μπορέλ, άρθρο για το ΕΛΙΑΜΕΠ, 15/12/2020).
Δεν είναι άμοιρο αυτών των δεδομένων ότι η Ε.Ε. υποδέχθηκε με θέρμη στις Βρυξέλλες τον πρόεδρο Μπάιντεν. Αλλά το εγχείρημά της είναι διπλό: ενότητα της ευρωατλαντικής συμμαχίας παράλληλα με την ενότητα της ίδιας της Ευρώπης, όπως συνοψίζεται στην ατζέντα της ευρωπαϊκής «στρατηγικής αυτονομίας». Δηλαδή: να μπορεί η Ευρώπη να διατυπώνει και να υπερασπίζεται τα δικά της κοινά συμφέροντα, να μην ετεροκαθορίζεται. Κανείς δεν εγγυάται ότι ο Λευκός Οίκος σε 4 ή 8 χρόνια δεν θα κυβερνάται ξανά από μιαν εκδοχή τραμπισμού. Αρα η Ε.Ε. αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να «αγοράσει ασφάλεια», και η ανάπτυξη στρατηγικής αυτονομίας, παράλληλα με την ενδυνάμωση της ευρωατλαντικής συμμαχίας, είναι το μακροπρόθεσμο «ασφαλιστικό» της πρόγραμμα.
Έχει τα μέσα η Ε.Ε. να αμύνεται απέναντι σε επιθετικές κινήσεις, όπως κυρώσεις άλλων κρατών και πόλων ισχύος; Έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει περιφερειακές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική, που θα γεννήσουν κύματα προσφύγων προς το έδαφός της; Μπορεί να αναπτύξει ευρωπαϊκές τεχνολογίες αιχμής, σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό της Κίνας σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, και να παραγάγει αξία για την ευρωπαϊκή οικονομία; Μπορεί να αναπτύξει αυτάρκεια η Ε.Ε. σε ζωτικά αγαθά, ώστε να μην εξαρτάται από ξένες δυνάμεις; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που υποδηλώνουν το αίτημα της ευρωπαϊκής αυτονομίας.
«Να μπορεί η Ευρώπη να διατυπώνει τα κοινά συμφέροντά της;» Να το πρώτο πρόβλημα. Η Ε.Ε. δεν κατόρθωσε ούτε κοινό ανακοινωθέν να εκδώσει για την κατάπαυση πυρός στη Μ. Ανατολή – το μπλόκαρε ο Ορμπαν. Δεν μπορεί να κρατήσει τον λόγο της απέναντι στη Βόρεια Μακεδονία, τον ευρωπαϊκό δρόμο της οποίας φράζει η Βουλγαρία με αστείες δικαιολογίες. Ο κανόνας της ομοφωνίας, που δίνει στα κράτη-μέλη τον έλεγχο του χειρόφρενου, έχει ως προφανές κόστος το λεωφορείο της Ευρώπης να κινείται βραδέως όταν ο γύρω κόσμος τρέχει – και ενίοτε να παραλύει στην ακινησία.
Υπάρχει, εντούτοις, μια κοινή συνισταμένη. Η Ε.Ε. είναι μια αέναη διαπραγμάτευση. Συζητά τις διαφορές της, συζητά και με τους αντιπάλους της, και αυτό είναι πάντα προτιμότερο από την εναλλακτική του θερμού ή του ψυχρού πολέμου. Γνωρίζει επίσης η Ευρώπη τα όριά της: η ισχύς της δεν είναι κυρίως στρατιωτική – παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της Γαλλίας. (Πρόσφατη μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ αποτυπώνει με αριθμούς τους «7 πρωταγωνιστές» της Ε.Ε. σε στρατιωτικές πρωτοβουλίες και προϋπολογισμούς.) Ξέρει η Ευρώπη ότι το διεθνές αποτύπωμά της είναι άλλο: ρυθμιστικοί κανόνες εξωχώριας ισχύος. Και πλέγμα οικονομικής επιρροής: οι προβληματικοί γείτονες εξαρτώνται από τις αγορές της. Η Ε.Ε. είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, όσο και της Ρωσίας. Η σχέση δεν είναι συμμετρική: ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ε.Ε. είναι η Κίνα.
Άρα η Ευρώπη είναι (ακόμη) ένας μερκαντιλιστικός γίγαντας, που σταθμίζει τις προτιμήσεις της με κριτήρια οικονομικού ωφελιμισμού, υποκινείται όμως από μια βαθιά καντιανή αισιοδοξία: ότι το πλέγμα των πυκνών διακρατικών εμπορικών συναλλαγών διαμορφώνει δομές αμοιβαίου συμφέροντος, που στο βάθος του ορίζοντα αποτρέπουν τις συγκρούσεις και τον πόλεμο. Να γιατί η Ε.Ε. στη διεθνή διπλωματία με τρίτα κράτη προσέρχεται όχι με μαχητικά αεροπλάνα αλλά με οικονομική βοήθεια και εμπορικές συμφωνίες – και ενίοτε κυρώσεις. Ατελές πιθανώς το οπλοστάσιο, αλλά η ίδια βασική συνταγή εξασφάλισε στην Ευρώπη 75 χρόνια ειρήνης. (Στο βαθιά αισιόδοξο «Better Angels of Our Nature», ο Steven Pinker τεκμηριώνει πώς η περίοδος 1950 μέχρι σήμερα συνιστά τη μακροβιότερη ευρωπαϊκή ειρήνη από το 1400.)
Tι σημαίνει αυτό την πράξη; Οτι ενώ η Ε.Ε. έχει πλήρη συνείδηση ότι συνιστά πυλώνα του γεωστρατηγικού υποκειμένου της Δύσης, χρησιμοποιεί την επιρροή της για να μετριάζει τα ψυχροπολεμικά ντεσιμπέλ που εκπέμπονται από τις ΗΠΑ έναντι Κίνας και Ρωσίας, αναγνωρίζοντας παράλληλα τους κινδύνους μιας μελλοντικής ρωσοκινεζικής ευθυγράμμισης. Λεπτή και δύσκολη η ισορροπία.
«Οι Ευρωπαίοι έρχονται από την Αφροδίτη, οι Αμερικανοί από τον Άρη», ήταν ένα δημοφιλές άρθρο του διεθνολόγου Robert Kagan. Ολο και περισσότερο, οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονται την ανάγκη να θέσουν τα εργαλεία της «ήπιας δύναμης» στην υπηρεσία περισσότερης ασφάλειας και σκληρότερης διεθνούς ισχύος.
https://www.kathimerini.gr/opinion/561405664/i-afroditi-chreiazetai-ton-ari/