Η διπλή απειλή προς τη φιλελεύθερη ευρωπαϊκή δημοκρατία – Καθημερινή 19/12/2021

Διαρκείς εξετάσεις δίνει η δημοκρατική Ευρώπη: νομιμοποίησης και αποτελεσματικότητας. Η αποτελεσματικότητα κρίνει και το στοίχημα της νομιμοποίησης. Λαϊκιστές ηγέτες (Τζόνσον, Μπολσονάρο) αποτυγχάνουν στη διαχείριση της πανδημίας, χάνοντας νομιμοποίηση. Αντιστρόφως, αυταρχικοί ηγέτες, στερούμενοι δημοκρατικής νομιμοποίησης, διεκδικούν αναπλήρωσή της στο πεδίο της αποτελεσματικότητας.

Στην πρόσφατη Σύνοδο των δημοκρατιών, που συγκάλεσε ο πρόεδρος Μπάιντεν, ο άρρητος φόβος των δημοκρατιών προς το αυταρχικό σύστημα της Κίνας δεν αφορά μόνο μια ψυχροπολεμική αναμέτρηση που θα κριθεί στη σκληρή ισχύ και την οικονομική και τεχνολογική υπεροχή. Πλανάται η ανησυχία μήπως η απολυταρχική Κίνα αναδειχθεί αποτελεσματικότερη στη διαχείριση κρίσεων, κι έτσι διεκδικήσει νομιμοποίηση και στα μάτια της διεθνούς κοινής γνώμης.

Δύο τάσεις της εποχής ανεβάζουν τον πήχυ της δυσκολίας για ανοιχτές, δημοκρατικές κοινωνίες. Η πρώτη: η βαθιά διεθνής αλληλεξάρτηση, ως παράγοντας ισχύος αλλά και αδυναμίας. Eξάρτηση κρατών από τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και ευαλωτότητα των ανοιχτών οικονομιών (όπως οι ευρωπαϊκές) σε πολιτικές προστατευτισμού. Ο πληθωρισμός στη Δύση ανεβαίνει και τα εμπορεύματα συνωστίζονται στα λιμάνια διότι η Κίνα έχει επιβάλει περιορισμούς. Ακόμα περισσότερο, αλληλεξάρτηση ως επιθετικό όπλο: εμπόριο, χρηματοπιστωτικές ροές, ενέργεια, μετανάστευση. Κινεζικές κυρώσεις πλήττουν το εμπόριο της Λιθουανίας, με επιπτώσεις για τρίτες χώρες που εμπλέκονται στις αλυσίδες αξίας. Η Δύση απειλεί με κυρώσεις τη Ρωσία εάν αυτή εισβάλλει στην Ουκρανία, χρησιμοποιώντας το διεθνές σύστημα πληρωμών Swift – το ίδιο εργαλείο που είχε χρησιμοποιήσει ο Τραμπ για να πλήξει ευρωπαϊκές εταιρείες που συναλλάσσονταν με το Ιράν. Βλέπουμε ακόμα την επιθετική εργαλειοποίηση μεταναστών από καθεστώτα όπως του Λουκασένκο ή (Φεβρουάριος 2020) του Ερντογάν. Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν ως επιθετικό όπλο. Ακόμα πιο προφανής, η αλληλεξάρτηση απέναντι στις παγκόσμιες προκλήσεις και απειλές: τζιχαντιστική τρομοκρατία, πανδημία, κλιματική αλλαγή, φέρνουν κοντύτερα ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία απέναντι στον υπέρτερο κοινό αντίπαλο. Η αλληλεξάρτηση διαιρεί, αλλά και ενώνει.

Δεύτερη τάση της εποχής μας: η άνοδος νέων συλλογικών υποκειμένων, έξω και ενάντια στους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η αδιαμεσολάβητη είσοδος πολιτών, ως ανατρεπτικών μονάδων ή ως όχλου, στο κοινωνικό και πολιτικό προσκήνιο. Αυτό συνδέει τον Τραμπ και τους εισβολείς της 6ης Ιανουαρίου με το διεθνές κίνημα εναντίον της επιστήμης, με τα fake news, τους αντιεμβολιαστές και τη γελοιότητα των καθ’ ημάς «θεματοφυλάκων»! Είναι η άνοδος μέσα από τα μέσα κοινωνικής (δια)δικτύωσης του ακραίου, του εμπρηστικού, του εξωφρενικού. Και ο πολλαπλασιασμός του μηνύματος, στο θερμοκήπιο των «θαλάμων αντήχησης», όπου περιθωριακά στοιχεία συναντούν τους ομοίους τους και μετατρέπονται σε λαϊκό κίνημα.

Είναι η αποδυνάμωση των διαμεσολαβητικών θεσμών της δημοκρατίας. Fake news ενάντια στα έγκυρα ΜΜΕ. Αυταρχικοί δημαγωγοί εναντίον αντιπροσωπευτικών θεσμών (συντεταγμένα κόμματα, κοινοβούλια, ανεξάρτητη Δικαιοσύνη). (Μεγάλη η σημασία των ισχυρών κομμάτων, με διαδικασίες και ρίζες στην κοινωνία: κάνουν τη διαφορά ανάμεσα στην ώριμη γερμανική δημοκρατία κυβερνήσεων συνεργασίας και την έκπτωση των Ρεπουμπλικανών των ΗΠΑ σε ένα ασπόνδυλο παρακολούθημα του τραμπισμού). Τέλος, αυταρχισμός και ανελευθερία ενάντια στα κεκτημένα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Την απειλή συνοψίζει η σκοτεινή ρήση Ορμπαν: «Κάποτε θεωρούσαμε ότι η Ευρώπη είναι το μέλλον μας. Τώρα ξέρουμε ότι εμείς είμαστε το μέλλον της Ευρώπης».

Οι αρνητικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης συνιστούν την επείγουσα εξωτερική πρόκληση, κι η αποδυνάμωση των αντιπροσωπευτικών θεσμών την ύπουλη εσωτερική απειλή για τις ευρωπαϊκές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Στη διπλή αυτή απειλή, η Ευρώπη απαντά: με το εγχείρημα αναβάθμισης της Ε.Ε. σε παγκόσμιο «στρατηγικά αυτόνομο» γεωπολιτικό υποκείμενο, που θα μπορεί να προβάλλει διεθνώς την ισχύ του, να υπερασπίζεται κοινά συμφέροντα και αξίες της Ευρώπης. Και στο εσωτερικό πεδίο απαντά με την ενίσχυση αποτελεσματικότητας και νομιμοποίησης. Αυτό σηματοδοτεί η αναζήτηση καλύτερων πολιτικών με έμφαση σε μια «Ευρώπη που προστατεύει». Και ο εμπλουτισμός των δημοκρατικών θεσμών με μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στον ευρωπαϊκό διάλογο, όπως επιδιώκει η διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης.

https://www.kathimerini.gr/opinion/561636103/i-dipli-apeili-pros-ti-fileleytheri-eyropaiki-dimokratia/

 

You May Also Like