Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλεπάλληλες οι κρίσεις. Σε κάποιες είμαστε το επίκεντρο, σε άλλες δεχόμαστε τα παλιρροϊκά κύματα των επιπτώσεών τους. Ο 21ος αιώνας ξεκίνησε με την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Η Δύση ξύπνησε στην ασύμμετρη απειλή του ακραίου Ισλάμ. Αρκετές στιγμές θα γνωρίσει αυτή την απειλή στο έδαφός της (Βρετανία, Ισπανία, Γαλλία). Η διαχείρισή της είναι μια περίπλοκη πρόκληση, που διαμορφώνει συσχετισμούς – και τρέφει την Ακροδεξιά.
Το 2003 η εισβολή του Μπους στο Ιράκ, στην οποία Γαλλία – Γερμανία αντιτάχθηκαν, δημιούργησε νέα δεδομένα. Η διάλυση ενός κράτους, έστω και υπό έναν αποτρόπαιο δικτάτορα, γέννησε το τέρας του ISIS. Υπονόμευσε επίσης το ηθικό κεφάλαιο των ΗΠΑ και της Δύσης, το κύρος του ΟΗΕ και του διεθνούς δικαίου. Το 2008 ξέσπασε η μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση από το 1929. Η διεθνής κοινότητα υποχρεώνεται να ασχοληθεί με τα κενά ρύθμισης των αγορών. Οι ακραίες εισοδηματικές ανισότητες γίνονται κύριο θέμα συζήτησης, ακόμη και στα σαλέ του Νταβός.
Από το 2010 μέχρι το 2015, η Ελλάδα είναι το επίκεντρο της ευρω-κρίσης. Η οικονομική μας κρίση εκτοξεύει τον λαϊκισμό, αλλά κλείνει με την ήττα του. Η ελληνική δημοκρατία αφυπνίζεται στην ανάγκη δημοσιονομικής σοβαρότητας, και αποδεικνύεται ανθεκτική, με ένα πολιτικό σύστημα πιο υπεύθυνο και φιλοευρωπαϊκό. Η Ε.Ε. παίρνει και αυτή τα μαθήματά της. Το 2015 το προσφυγικό δοκιμάζει τα όρια της ανοιχτής κοινωνίας και της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, και η Ελλάδα ξανά στο επίκεντρο. Η μεταναστευτική κρίση τρέφει τον εθνικολαϊκισμό, που το 2016 επιστρέφει με ένα διπλό πλήγμα για την Ευρώπη: Brexit και Τραμπ. Στα σύνθετα προβλήματα των κοινωνιών, ο χυδαίος νατιβισμός και η αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων πουλάνε.
Το 2020 η πανδημία προσφέρει στην Ευρώπη την κρίση που χρειαζόταν. Επιταχύνει τη δημοσιονομική ενοποίηση, τη θωράκιση της δημόσιας υγείας, την ψηφιακή μετάβαση και τη σύγκλισή μας με τον μέσο όρο της Ε.Ε. Την ίδια εποχή, ακραίες πυρκαγιές αποκαλύπτουν την καταστροφική κλιματική αλλαγή. Η πράσινη μετάβαση προάγεται σε κυρίαρχο δόγμα, με ηγετικό ρόλο της Ε.Ε. Βαθμιαίες κοινωνικές εξελίξεις (ΜeΤoo, μειονότητες) θυμίζουν ότι η Ευρώπη παραμένει η ευημερούσα περιοχή του πλανήτη με την πολυτέλεια να συζητά την ποιότητα ζωής και τη διεύρυνση ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.
Το σοκ της εισβολής Πούτιν στην Ουκρανία βγάζει την Ευρώπη από την επανάπαυση, γυρίζοντάς την όχι μόνο στον Ψυχρό Πόλεμο αλλά σε σκηνικό 1939. Η Ευρώπη υποχρεώνεται να πάρει σοβαρά τη συλλογική της άμυνα, η Δύση ανασυντάσσεται ως γεωπολιτικό υποκείμενο.
Τι αποτύπωμα αφήνουν οι αλλεπάλληλες αυτές κρίσεις; Ποια τα συμπεράσματα από τον πυκνό αυτόν 21ο αιώνα;
Πρώτον, η τεχνολογία έχει αλλάξει, αλλά οι προκλήσεις της ανθρωπότητας δεν είναι ποιοτικά διαφορετικές από ό,τι στο παρελθόν: οικονομικές κρίσεις, προσφυγιά, πόλεμοι, τρομοκρατία, πανδημίες.
Δεύτερον, ενώ τα εργαλεία πολιτικής και διπλωματίας είναι πιο σύνθετα, η ικανότητα του ανθρώπινου είδους να αυτοκαταστρέφεται (ή να προκαλεί πόνο στους άλλους) παραμένει ακατανίκητη.
Τρίτον, καθώς οι φιλελεύθερες κοινωνίες γίνονται πιο απαιτητικές εμβαθύνοντας τα δικαιώματα, οι αντίπαλοί τους ανασυντάσσονται και αντεπιτίθενται. Η Ευρώπη έχει βελτιώσει την ικανότητά της να σοκάρεται μπροστά στη βαρβαρότητα, όχι όμως και να την αποτρέπει.
Τέταρτον, ενώ η φύση των προκλήσεων είναι υπερεθνική (πανδημίες, χρηματοπιστωτικές κρίσεις, τρομοκρατία), οι προσπάθειες συντονισμού μιας πολυμερούς απάντησης είναι ατελείς. Εθνικισμοί και ασυμμετρία ισχύος εμποδίζουν τις συλλογικές απαντήσεις.
Πέμπτον, ενώ η πρόοδος στο εσωτερικό των δημοκρατιών οικοδομεί δημοκρατικό κεκτημένο, η πορεία δεν είναι γραμμική. Μετά τον Μπους ο Ομπάμα, μετά τον Ομπάμα ο Τραμπ.
Κι εμείς; Ο απολογισμός μάς βρίσκει στη σωστή πλευρά της Ιστορίας, αν και ενίοτε εις πείσμα της κοινής γνώμης. Μόνο 70% εναντίον της εισβολής του Πούτιν – το χαμηλότερο στην Ευρώπη. Τα ποσοστά μάς κατατάσσουν στο φιλορωσικό άκρο της Ε.Ε. Ομως και αυτά ακόμη συνιστούν πρόοδο, για μια κοινωνία όπου το 2016 ο Πούτιν ήταν δημοφιλέστερος από τον Ομπάμα. Η πλειοψηφία αντιλαμβάνεται ρεαλιστικά την προτεραιότητα της ασφάλειας και την αξία των σημαντικότερων συμμαχιών της χώρας (Ε.Ε. και ΝΑΤΟ). Παράλληλα, η ώσμωση 40 ετών στην Ε.Ε. οδηγεί μια (αργόσυρτη) σύγκλιση αξιών. Οι τεκτονικές πλάκες κινούνται στη σωστή κατεύθυνση.
https://www.kathimerini.gr/world/561779650/o-pyknos-taragmenos-21os-aionas/