Οδηγός κατανόησης του κόσμου– Καθημερινή 17/07/2022

Ο κόσμος μας παραμένει σύστημα ατελές, οργανωμένο στη βάση εθνικών κρατικών μονάδων. Κρατών που εμπλέκονται σε ιστούς αλληλεξάρτησης, πυκνούς όσο πυκνότερες οι μεταξύ τους συναλλαγές. Αντιμέτωπη με την κρίση, κάθε χώρα ενεργοποιεί το κράτος, κάθε κοινωνία στρέφεται στην κυβέρνησή της απαιτώντας ασφάλεια και προστασία. Κυβερνήσεις εκλέγονται και πέφτουν στην ικανότητα ή στην αποτυχία να προστατεύσουν επαρκώς τους πολίτες τους σε κρίσεις, ακόμα και απολύτως εξωγενείς. Για να είναι αποτελεσματικές, οι κυβερνήσεις πρέπει να συντονίσουν μεταξύ τους τη δράση τους. Κι αυτό δεν είναι εύκολο. Εγχώρια συμφέροντα και αποκλίνουσες εθνικές επιδιώξεις βάζουν εμπόδια. Τα εθνικά κοινοβούλια δεν θέλουν να συνεισφέρουν σε κοινούς προϋπολογισμούς που πάνε σε άλλες χώρες, οι εθνικές κυβερνήσεις είναι απρόθυμες να μοιραστούν αρμοδιότητες ή να δεχτούν περιορισμούς στην κυριαρχία τους. Η υπερεθνική φύση των μεγάλων κρίσεων και προκλήσεων εξηγεί γιατί χρειάζεται μια ενοποιημένη Ευρώπη. Η εθνική απροθυμία μετακύλισης εξουσιών εξηγεί γιατί μια πιο ενοποιημένη Ε.Ε. (όπως με ένα κοινό ταμείο ή καρτέλ αγοραστών για την ενεργειακή κρίση) παραμένει ζητούμενο.

Κάποτε η πύκνωση της αλληλεξάρτησης αντιμετωπιζόταν ως δύναμη ενοποίησης του κόσμου, οι διασυνοριακές συναλλαγές ως παράγοντας ειρήνης και συνεργασίας, όχι αδυναμίας και ευπάθειας. Είναι διάσημη στην αποτυχία της η πρόβλεψη του Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας με την επικράτηση της «δυτικής» φιλελεύθερης δημοκρατίας. Λιγότερο διάσημη αλλά εξίσου ατυχής, η κατά Τομ Φρίντμαν παραλλαγή της θεωρίας της καντιανής ειρήνης προέβλεπε ότι δύο χώρες με McDonald’s (άρα μεσαία τάξη) δεν θα καταφύγουν σε πόλεμο μεταξύ τους. Ρωσία και Ουκρανία βέβαια είχαν κι οι δυο McDonald’s…

Το διεθνές εμπόριο πράγματι ενώνει σε λογικές αμοιβαίας ωφέλειας και συνεργασίας. Δεν είναι αρκετό για να τις εξασφαλίσει – η λογική των οικονομικών συναλλαγών δεν εκτοπίζει τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων. Καλό πράγμα επίσης η παγκόσμια αγορά χρήματος και κεφαλαίων, που εξασφαλίζει πρόσβαση σε φθηνά επενδυτικά κεφάλαια για κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Ομως η οικονομική και ρυθμιστική αλληλεξάρτηση προσφέρεται για μετατροπή σε επιθετικό εργαλείο. Ο Ορμπαν εκβιάζει την Ε.Ε. (και τον διεθνή συνασπισμό Μπάιντεν) μπλοκάροντας τον 15% ελάχιστο φορολογικό συντελεστή για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, μέσω του οποίου ΗΠΑ – Ε.Ε. – ΟΟΣΑ επιδιώκουν να περιορίσουν τον επιβλαβή φορολογικό ανταγωνισμό αυξάνοντας τα έσοδα των κυβερνήσεων για να χρηματοδοτήσουν επενδυτικές προτεραιότητες. Αλληλεξάρτηση χωρίς ελάχιστη κοινή διακυβέρνηση οδηγεί σε παγκόσμια ζούγκλα.

Η παγκοσμιοποίηση των τελευταίων 40 ετών έφερε τη Δύση πιο κοντά. Η Δύση εξακολουθεί να συνέχεται από συγκλίνοντα συμφέροντα και αξίες. Οχι όμως όλη η Δύση. Η Ε.Ε. έχει τον Ορμπαν, το ΝΑΤΟ την Τουρκία, η Γαλλία τη Λεπέν, οι ΗΠΑ τους τραμπιστές. Κι όχι όλος ο κόσμος. Δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν σε κράτη ουδέτερα ή φιλορωσικά μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Η απειλή για τη δημοκρατία παραμένει η τυραννία, ο κίνδυνος για την ειρήνη ο αναθεωρητισμός. Σε μια παρακμάζουσα παγκοσμιοποίηση που κατακερματίζεται στις μυλόπετρες του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, του θερμού πολέμου στην Ουκρανία κι ενός νέου ψυχρού πολέμου, ο εθνικισμός αποκτά δυναμική νεοαναδυόμενης ιδεολογίας στον κόσμο. Δεν είναι προς έκπληξη ότι εθνικιστές ηγέτες σπεύδουν να βουτήξουν στο οπλοστάσιο του απολυταρχισμού. Οι αυταρχικοί ηγέτες ασκούν τη σαγήνη της ισχύος, λατρεύονται και μισιούνται, γαντζώνονται στην εξουσία γιατί η απώλειά της συνεπάγεται δίκη, εξορία, θάνατο. Αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις εξαφανίζοντας τους αντιπάλους τους στις φυλακές, όπως ο Πούτιν και ο Ερντογάν.

Κατά παράδοξο τρόπο, η θυματοποίηση είναι πανίσχυρη κοινωνική ιδεολογία στα χέρια τυράννων. Μετα-αυτοκρατορικό αίσθημα ταπείνωσης από τη Δύση καλλιεργεί ο Πούτιν για τη Ρωσία, αντίστοιχο σύνδρομο περικύκλωσης και αντιδυτικισμό ο Ερντογάν. Στο βάθος η ιδεολογία του πολιτικού Ισλάμ, πεπεισμένη για την ανωτερότητα της θρησκευτικής ηθικής του όσο και για την κατωτερότητα της πολιτικής του ισχύος.

Η μεγάλη δυτική και παγκόσμια πρόκληση παραμένει η διακυβέρνηση της αλληλεξάρτησης, όχι η διάρρηξή της. Εχουμε περισσότερα να χάσουμε από έναν κόσμο αντίπαλων μπλοκ που δεν συναλλάσσονται και δεν συνομιλούν μεταξύ τους. Δεν είναι η ουτοπία της παγκόσμιας ειρήνης, είναι ίσως η παγκόσμια μη ειρήνη. Αλλά είναι προτιμότερη από τον πόλεμο.

https://www.kathimerini.gr/opinion/561959875/odigos-katanoisis-toy-kosmoy/

 

You May Also Like