Οι εξελίξεις οδήγησαν κι οι ηγεσίες ακολούθησαν. Στην Ευρώπη οι χαμηλές προσδοκίες συναντήθηκαν με τις χαμηλές επιδόσεις. Δεν είναι το «μέταλλο» των ηγετών κατώτερης ποιότητας. Είναι οι κοινωνίες πολύπλοκες, οι οικονομίες σε βαθιά αλληλεξάρτηση αλλά με ανεπαρκή εργαλεία, οι προκλήσεις απειλητικότερες παρά ποτέ. Δεν είναι μόνο η μεταλλασσόμενη κρίση της Ευρωζώνης. Είναι τα νέα μέτωπα, η απειλή του Brexit, η πλημμυρίδα του προσφυγικού (τέκνο κι αυτή μοιραίων δυτικών επιλογών του παρελθόντος, από την άφρονα εισβολή στο Ιράκ), πολύ ισχυρή για την διαχειριστούν οι υπάρχοντες θεσμοί ή να την απορροφήσουν οι εσωτερικές κι ευρωπαϊκές συναινέσεις.
Έτσι οι ηγέτες ακολούθησαν παρά ηγήθηκαν. Ακολούθησαν τις εξελίξεις, την κοινή γνώμη, το κόμμα τους, αλλά σπάνια ηγήθηκαν. Φωτεινή εξαίρεση, η Μέρκελ μπήκε μπροστά στο προσφυγικό, προκαλώντας θύελλα στη χώρα της και στην Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές αξίες της ανοιχτής κοινωνίας ήρθαν αντιμέτωπες με το εθνικό nimby (not in my back yard: όχι στην αυλή μου) της «νέας» (αλλά και της «παλαιάς») Ευρώπης.
Η ελληνική κυβέρνηση Τσίπρα αποτέλεσε παγκόσμιο φαινόμενο. Ανήλθε στην εξουσία έχοντας υποσχεθεί τα αδύνατα, διαπραγματεύθηκε χωρίς να ξέρει που πάει, όταν χτύπησε τοίχο πέταξε το μπαλάκι στην κοινή γνώμη, πήρε την απάντηση και έπραξε το ανάποδο, πήγε σε εκλογές με το αντίθετο πρόγραμμα από 8 μήνες πριν, κι επανεξελέγη με το ίδιο ποσοστό. Θα ήταν έπος μακιαβελισμού εάν δεν ήταν μνημείο τυχοδιωκτισμού.
Οι μικροί συμβιβασμοί απομακρύνουν, ο μεγάλος συμβιβασμός συνενώνει. Η Ευρώπη πορεύθηκε πάντα με μια λογική μεγάλων ή μικρών συμβιβασμών. Αυτός είναι ο δρόμος, πάντα προτιμότερος από τη σύγκρουση και τους πολέμους. Όμως οι μικροί συμβιβασμοί απλώς αγοράζουν χρόνο ενώ τα προβλήματα διογκώνονται. Δεν παράγουν βιώσιμες λύσεις, μόνο εκτρέφουν δυσαρέσκεια. Η απογοήτευση αποξενώνει τις χώρες μεταξύ τους και τους λαούς από την Ευρώπη. Κάποια στιγμή οι μικροί συμβιβασμοί πρέπει να ανοίξουν δρόμο σε έναν μεγάλο συμβιβασμό, ένα grand bargain, μια «συμφωνία πακέτο», από κείνες που αποτέλεσαν Ευρωπαϊκά άλματα, όπως η ενιαία αγορά μαζί με τη συνοχή. Είναι εφικτή η μεγάλη συμφωνία που θα πάει την Ευρώπη στην επόμενη δεκαετία; Πολλοί το ελπίζουν, λίγοι το αναμένουν.
Η Ελλάδα το 2015 αποτέλεσε έρμαιο πολλών αποκρουστικών συμβιβασμών, βασισμένων σε μικρά συμφέροντα και αμοιβαίες εξυπηρετήσεις: ο ΣΥΡΙΖΑ παντρεύτηκε τους ΑΝΕΛ, ο Τσίπρας ανέχθηκε το Λαφαζάνη, και σήμερα η χώρα κυβερνάται σε «πνεύμα Σπίρτζη»: διώχνω όσους άξιους δεν είναι δικοί μου, κουρελιάζω τους θεσμούς καταργώντας εισιτήρια και κατεβάζοντας μπάρες, εφαρμόζω κακήν κακώς το Μνημόνιο μιξοκλαίγοντας ότι είμαι θύμα εκβιασμού.
Αυτό δεν πάει πουθενά. Χρειάζεται μια μεγάλη συμφωνία συγγενών δυνάμεων που θέλουν την Ελλάδα στο ευρώ, για ένα εθνικό σχέδιο που θα καθιστά τη χώρα βιώσιμη στην Ευρώπη, απέναντι στο οποίο οι παρούσες πολιτικές συγκρούσεις θα συνιστούν υποσημειώσεις. Αν δεν γίνει το 2016, δεν θα γίνει ποτέ.
Η πολλαπλότητα των διαιρέσεων ενώνει. Η ελληνική κοινωνία μπήκε στο 2015 με μια βαθιά διαίρεση (Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο) που διευρύνθηκε σχεδόν σε εμφυλιακό χάσμα με το δημοψήφισμα. Το καλό που συνέβη είναι ότι μπαίνουμε στο 2016 με περισσότερες και τεμνόμενες διαιρετικές τομές. Πέντε κόμματα ψήφισαν το 3ο Μνημόνιο (στη σημερινή Βουλή θα ήσαν έξι), ο ΣΥΡΙΖΑ έσπασε στα δυο. Και προχθές, 193 βουλευτές 6 κομμάτων ψήφισαν το Σύμφωνο Συμβίωσης που φέρνει την Ελλάδα από το μεσαίωνα των προκαταλήψεων στην Ευρώπη των δικαιωμάτων…
Στην Ευρώπη το μεγάλο ρήγμα δεν είναι μόνο αυτό που παράγει η κρίση του ευρώ («Βορρά-Νότου»). Το ρήγμα του μεταναστευτικού τέμνεται με αυτό της Ευρωζώνης. Η Γερμανία, που ανθίσταται σε περισσότερη αλληλεγγύη στο ευρώ, διεκδικεί περισσότερη αλληλεγγύη στο προσφυγικό, όπου συναντιέται με την Ελλάδα στο ίδιο «στρατόπεδο». Τα τεμνόμενα ρήγματα ανοίγουν δυνατότητες για μεγάλους συμβιβασμούς και «λύσεις-πακέτο».
Οι αντίπαλοι στις μάχες του χθες μπορεί να είναι οι σύμμαχοι στις μεγαλύτερες μάχες του αύριο. Η Δύση ξεπέρασε τη σύγκρουσή της με το Ιράν και τη Ρωσία για να συνεργαστεί μαζί τους ενάντια στον κοινό εχθρό του ISIS. Οι Γάλλοι σοσιαλιστές ψήφισαν κεντροδεξιά για να ανακόψουν τη Λεπέν. Στην Ελλάδα του 2012-14 οι αιώνιοι αντίπαλοι ΝΔ και ΠΑΣΟΚ συγκυβέρνησαν αρμονικά για να μην χρεοκοπήσει η χώρα. Στο δημοψήφισμα, κεντροδεξιά και κεντροαριστερά συνενώθηκαν στο ΝΑΙ απέναντι στην ετερόκλητη συμμαχία του ΟΧΙ, για να βρεθούν ένα μήνα αργότερα στην ίδια όχθη με τους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ψηφίζοντας το ίδιο Μνημόνιο.
Συμπέρασμα: η πολιτική τρέφεται από τις υπαρκτές ιδεολογικές διαφορές, αλλά η ιστορία κινείται από τις μεγάλες συγκρούσεις και τους μεγάλους συμβιβασμούς. Το ρήγμα του δημοψηφίσματος θα ξανανοίξει στην Ελλάδα ως «ΝΑΙ ή ΟΧΙ στο ευρώ». Το ΟΧΙ θα εκπροσωπείται ξανά από τα δύο άκρα, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ (ή ό,τι θα έχει απομείνει) θα βρίσκεται στο ίδιο στρατόπεδο με τις δυνάμεις του φιλοευρωπαϊκού τόξου.
Η ελπίδα είναι νοσταλγία, όμως η επιστροφή δεν είναι λύση. Η νοσταλγία για την εποχή της ασφάλειας και της ευημερίας δεν είναι προνόμιο μόνο της ελληνικής κοινωνίας. Είναι διάχυτη στην Ευρώπη. Όμως η επιστροφή σε ένα ιδεοποιημένο προ-κρίσης παρελθόν δεν είναι εφικτή. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, ό,τι προσαρμόζεται (περιστέλλεται, εξορθολογίζεται) σώζεται. Ό,τι δεν εξελίσσεται, εξαφανίζεται. Καλή χρονιά.
http://www.kathimerini.gr/843668/opinion/epikairothta/politikh/pente-pragmata-poy-ema8a-to-2015