Ενας βαρύς, θερμός πόλεμος, δίπλα σε έναν εξελισσόμενο ψυχρό πόλεμο υπερδυνάμεων, η χειρότερη ενεργειακή κρίση, στασιμοπληθωρισμός, ανισότητες, κοινωνικές εκρήξεις, υποχώρηση της δημοκρατίας και άνοδος των εθνικισμών και στο βάθος ορατά τα συμπτώματα της κλιματικής καταστροφής. Από την οπτική γωνία της Ευρώπης και της Δύσης, είναι ίσως η πιο δυσοίωνη συσσώρευση καταιγίδων από το 1945.
Παγιδευμένες σε σκληρά διλήμματα είναι οι ηγεσίες. Ομως, παραφράζοντας τον Τόμας Σόουελ, δεν υπάρχουν απόλυτα ικανοποιητικές λύσεις, μόνο αναγκαίοι συμβιβασμοί (trade offs). Ηρωική ηγεσία σήμερα σημαίνει ανάληψη του κόστους τέτοιων συμβιβασμών.
Ξεκινώντας από τη σημερινή «μητέρα των συγκρούσεων», το μέτωπο της Ουκρανίας αναδεικνύει ένα κεντρικό δίλημμα για την Ευρώπη, που στέκει αμήχανη υπό το βάρος δύο αντίρροπων δυνάμεων: από τη μια η ηθική υποχρέωση απόλυτης αλληλεγγύης στην αμυνόμενη δημοκρατική Ουκρανία, μέχρι την τελική νίκη… Από την άλλη, οι σαρωτικές, διαλυτικές επιπτώσεις της παράτασης του πολέμου για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, την περιφερειακή σταθερότητα και την ίδια την Ουκρανία. Το δίλημμα έχει απαντηθεί πολιτικά: υποστήριξη με κάθε τρόπο, μέχρι τέλους. Ομως, όσοι αγωνιούν στρατηγικά για το σήμερα και το αύριο της Ευρώπης (όπως ο πρόεδρος Μακρόν), δεν επαναπαύονται στη διανοητική ευκολία της ηθικής αυταρέσκειας. Αντιμέτωποι με σκληρά διλήμματα, κάποιοι ανεμίζουν έτοιμες ιδεολογικές ρετσέτες – συνήθως εκ προοιμίου λανθασμένες. Η νέα πρωθυπουργός της Βρετανίας απαντάει στις προκλήσεις διεθνούς αλληλεξάρτησης και την ανάγκη πανευρωπαϊκής συνεργασίας με έξτρα εθνικισμό, θατσερισμό του ’80 και αντιπαράθεση με την Ευρώπη.
Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, το αμερικανικό κράτος είναι αντιμέτωπο με τα δικά του διλήμματα. Να εφαρμόσει τον νόμο διώκοντας τον Τραμπ ως κατά συρροή εγκληματία, διακινδυνεύοντας όμως μια πολιτική έκρηξη, ακόμη και εμφυλίου πολέμου; Στην εξωτερική πολιτική: να ανεβάσει την πολιτικά δημοφιλή αντιπαράθεση με την Κίνα, ρισκάροντας όμως μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης; Αντίστοιχα: η αναβάθμιση των εξοπλισμών με όπλα μεγαλύτερου βεληνεκούς στην Ουκρανία ενισχύει την αμυντική της ισχύ κι επιτείνει τη φθορά της Ρωσίας – απειλεί όμως να ωθήσει έναν εγκλωβισμένο Πούτιν σε απονενοημένες πράξεις πυρηνικής κλιμάκωσης…
Το περιβάλλον των πολλαπλών κινδύνων αναδεικνύει έντονα διλήμματα στον άξονα ελευθερία – ασφάλεια. Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις τείνουν ανησυχητικά να υποκύπτουν στη σαγήνη της μεγιστοποίησης του κρατικού ελέγχου σε βάρος των δικαιωμάτων. Η διογκούμενη μεταναστευτική και προσφυγική πρόκληση από τον παγκόσμιο Νότο πιέζει για πολιτικές ανάσχεσης των ροών, κανονικοποιώντας τη βαρβαρότητα των pushbacks – παραβιάζοντας όμως επιταγές του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Στο πεδίο της εθνικής μας ασφάλειας, η εμπρηστική σήμερα ρητορική της Τουρκίας δεν αφήνει χώρο για διλήμματα: ο συνδυασμός στρατηγικής αυτοσυγκράτησης, αμυντικής αποτροπής, ενίσχυσης διεθνών ερεισμάτων και δημόσιας διπλωματίας είναι μονόδρομος. Σε βάθος χρόνου όμως το πραγματικό δίλημμα θα επικρέμαται: παραμονή στην ασφαλή (από πλευράς εσωτερικού πολιτικού κόστους) αμυντική διαχείριση της τουρκικής επιθετικότητας, ή ανάληψη πρωτοβουλιών μιας υψηλού πολιτικού ρίσκου αλλά υψηλών εθνικών αποδόσεων λογικής διευθέτησης και επίλυσης των διαφορών; Το δίλημμα προϋπήρχε και πιθανότατα θα επανέλθει…
Εγκλωβισμένες στις πληθωριστικές πιέσεις, οι κεντρικές τράπεζες αγωνιούν να ισορροπήσουν μεταξύ αντιπληθωρισμού και ύφεσης. Η δουλειά τους είναι σαν να οδηγείς αυτοκίνητο κοιτώντας τον καθρέφτη. Για να μην αναφερθούμε στα ακόμα πιο περίπλοκα διλήμματα της ενεργειακής κρίσης: επιδοτήσεις από κοινό ταμείο, επιλεγμένα πλαφόν στις τιμές, καρτέλ αγοραστών, επέκταση πυρηνικών και υδρογονανθράκων; Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλείται να συγκεράσει τα ασυμβίβαστα.
Κεντρικό ευρωπαϊκό δίλημμα: η τάση των εθνικών κυβερνήσεων στην Ε.Ε. να απαντήσουν στις κρίσεις με αποκλειστικά εθνικές (και όχι ευρωπαϊκές) επιλογές, που όμως αποδυναμώνουν την κοινή ευρωπαϊκή απάντηση και μειώνουν την αποτελεσματικότητα όλων. Δίπλα σε τόσα που πάνε λάθος, ένα τουλάχιστον πηγαίνει σωστά. Οι ηγεσίες στην Ε.Ε. προσπαθούν να καταλήξουν σε στενότερο συντονισμό και κοινές πολιτικές αντιμετώπισης αυτής της μεγα-κρίσης. Αντιλαμβάνονται τον κοινό κίνδυνο η Ευρώπη να καταντήσει το μαραμένο γρασίδι πάνω στο οποίο θα παλεύουν εξαγριωμένοι ελέφαντες.
https://www.kathimerini.gr/opinion/562037293/sklira-dilimmata-stin-epochi-ton-teraton/