Το ιταλικό νησάκι Βεντοτένε είναι ένας μακρόστενος βράχος, μήκους 3 χλμ., στο έλεος των ανέμων και των κυμάτων. Είναι διάσημο για τη φυλακή του, που ανακαίνισε ο Μουσολίνι για να στεγάσει 700 αντιφασίστες. Στη φυλακή του Βεντοτένε, 80 χρόνια πριν, τον Ιούνιο του 1941, γράφτηκε ένα ιστορικό κείμενο: «Για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη: Ενα Σχέδιο Μανιφέστου». Ο συγγραφέας του, Αλτιέρο Σπινέλι, σοσιαλιστής διαγεγραμμένος από το Κομμουνιστικό Κόμμα ως εχθρός του σταλινισμού, έγραψε το «Μανιφέστο» σε τσιγαρόχαρτα. Σε ένα τενεκεδένιο κουτί το κείμενο φυγαδεύτηκε στην ιταλική αντίσταση, και από κει σε άλλα αντιστασιακά κινήματα της υπό ναζιστική και φασιστική κατοχή Ευρώπης. Από χέρι σε χέρι, το Μανιφέστο κινητοποίησε τη φαντασία χιλιάδων που προσπαθούσαν να σχεδιάσουν την επόμενη ημέρα της Ευρώπης μετά τον Πόλεμο. Και ενέπνευσε τις πρώτες πρωτοβουλίες συγκρότησης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.
To Μανιφέστο ξεκινά από το αξιακό πρωτείο της ατομικής ελευθερίας και αυτονομίας και αναγνωρίζει τη συμβολή της δημιουργίας ανεξάρτητων εθνικών κρατών ως ιστορικό άλμα απελευθέρωσης από την αποικιακή τυραννία και τον τότε ολοκληρωτισμό. Ομως η κυριαρχία των κρατών τροφοδότησε τους εθνικισμούς που αιματοκύλισαν δύο φορές την ευρωπαϊκή ήπειρο. Το Μανιφέστο καλούσε για ένα πρόγραμμα κοινωνικών και συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, για τη μεταπολεμική συγκρότηση μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας δημοκρατικών κρατών, που θα συνέδεε άρρηκτα τα ευρωπαϊκά έθνη μεταξύ τους, καθιστώντας έναν νέο πόλεμο παράλογο και ανεπιθύμητο.
Ο Σπινέλι ήταν ο αρχιτέκτονας, το 1952, του σχεδίου ομοσπονδιακής πολιτικής κοινότητας και Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας. Σκεφτείτε το: μόλις επτά χρόνια πριν, τα κράτη αυτά πολεμούσαν ακόμη μεταξύ τους, με εκατομμύρια νεκρούς και την Ευρώπη σε ερείπια! Το σχέδιο κατέπεσε τελικά στη γαλλική Εθνοσυνέλευση. Επρεπε να περάσουν 40 χρόνια για να αποκτήσει η Ευρώπη, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, μια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας.
Αν ο Σπινέλι διατύπωσε το όραμα, οι Μονέ και Σουμάν υπέδειξαν τη ρεαλιστική στρατηγική. «Η Ευρώπη δεν θα φτιαχτεί όλη διαμιάς ή στη βάση ενός ενιαίου σχεδίου», διευκρίνιζε η διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν της 9ης Μαΐου 1950, που εγκαθίδρυε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα. «Θα χτιστεί μέσα από στέρεα επιτεύγματα, που δημιουργούν μια de facto αλληλεγγύη». Χρειαζόταν αυτή η εν τοις πράγμασι αλληλεγγύη, για να ξεπεραστεί η ιστορική εχθρότητα Γαλλίας – Γερμανίας, δύο εθνών με μακρό παρελθόν αιματηρών μεταξύ τους πολέμων.
Ο Σπινέλι υπήρξε ο ηγέτης του ευρωπαϊκού φεντεραλισμού, διετέλεσε μέλος της Επιτροπής και αργότερα ευρωβουλευτής με το ιταλικό ευρωκομμουνιστικό κόμμα. Ο ευρωπαϊσμός του σήμαινε την υπέρβαση όχι μόνο εθνικών αλλά και κομματικών διαχωριστικών γραμμών, στην αέναη διαπραγμάτευση που είναι η προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ως μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κινητοποιούσε ευρωβουλευτές όλων των παρατάξεων του δημοκρατικού τόξου σε κοινές πρωτοβουλίες για τη δημιουργία και ενδυνάμωση υπερεθνικών θεσμών και πολιτικών. Το επιβλητικό κτίριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες φέρει το όνομά του.
Ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός παρήγαγε, δεκαετίες αργότερα, το 2001-2003, μια ιστορική απόπειρα συνταγματικής συνέλευσης, τη Συνέλευση για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης, μια πανευρωπαϊκή άσκηση δημοκρατίας που διαμόρφωσε το σχέδιο συνταγματικής συνθήκης της Ε.Ε. To ευρωπαϊκό σύνταγμα κυρώθηκε από 18 κράτη-μέλη, κατέπεσε όμως όταν καταψηφίστηκε στο γαλλικό και ολλανδικό δημοψήφισμα το 2005 – μια ηχηρή υπενθύμιση των ορίων της ομοσπονδιακής φιλοδοξίας. Η λιγότερο φιλόδοξη σημερινή Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, μέχρι την άνοιξη του 2022, είναι εντούτοις μια ιστορική ευκαιρία ανατροφοδότησης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος με την άμεση συμμετοχή ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, θεσμών, συλλογικών οργανώσεων και πολιτών.
Η ατζέντα Σπινέλι μάς υπενθυμίζει ότι οι συγκρούσεις μεταξύ εθνικών συμφερόντων δεν είναι οι μόνες που διέπουν την ευρωπαϊκή διαδικασία. Στην ιστορία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος υπάρχει πάντα η ένταση μεταξύ υπερεθνικού ευρωπαϊσμού και διακυβερνητισμού. Αυτοί άλλωστε προσδιορίζουν τους δύο πυλώνες δημοκρατικής νομιμοποίησης της ευρωπαϊκής πολιτείας: το διακυβερνητικό Συμβούλιο της ισότιμης εκπροσώπησης εκλεγμένων κυβερνήσεων και το υπερεθνικό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της δημοκρατικής εκπροσώπησης των Ευρωπαίων πολιτών.
Η «ομάδα Σπινέλι» σήμερα περιλαμβάνει μέλη από τη συντηρητική Κεντροδεξιά μέχρι τη ριζοσπαστική Αριστερά. Η πολιτεία Σπινέλι συνόψιζε ακριβώς τις αξίες της διαπραγμάτευσης, των αμοιβαίων συμβιβασμών, της αναζήτησης συναινέσεων με την αντίπερα όχθη, στην υπηρεσία μιας ισχυρότερης Ευρώπης των λαών.
https://www.kathimerini.gr/opinion/561389839/to-manifesto-tis-fylakis-toy-ventotene/