Δεν θα προκαλέσει σοκ στους αναγνώστες η διαπίστωση ότι η πολιτική δεν είναι ακριβώς ο στίβος όπου ακτινοβολεί η αλήθεια και ξεδιπλώνεται το ενάρετο αγώνισμα της ειλικρίνειας. Η Χάνα Αρεντ είχε χαρακτηρίσει τα ανώτερα κλιμάκια της πολιτικής ως έναν κόσμο αποσυνδεδεμένο από την πραγματικότητα (defactualized world), στον οποίον το ψεύδεσθαι είναι ένα μόνιμο φαινόμενο.
Η έλλειψη ειλικρίνειας δεν είναι βέβαια το βαρύτερο αμάρτημα στην πολιτική. Η ιδεοληψία και ο φανατισμός είναι πιο επικίνδυνα. Η ανικανότητα και η φαυλότητα έχουν καταστροφικότερες συνέπειες από την ανειλικρίνεια. Ως ένα βαθμό, η κοινωνία έχει προεξοφλήσει τα συμβατικά ψεύδη της πολιτικής. (Γι’ αυτό και δίνει μικρή σημασία στον τυποποιημένο λόγο του κυβερνητικού εκπροσώπου.) Ελάχιστα εκπλήσσεται και ήπια ενοχλείται. Αρκεί τα ψεύδη να μην ξεπεράσουν σωρευτικά ένα όριο αντοχής του συστήματος και ανοχής της κοινωνίας.
Η αλήθεια δεν συνιστά απόλυτη αξία στην πολιτική. Στην εξωτερική πολιτική, για παράδειγμα, η εξυπηρέτηση της αλήθειας δεν προωθεί πάντα τα εθνικά συμφέροντα. Ενίοτε, η ειλικρίνεια μπορεί να εμπεριέχει στοιχεία ανηθικότητας. Παράδειγμα: η κυβέρνηση, με αφοπλιστική στον κυνισμό της ειλικρίνεια ως προς την αναγνώριση της γενικευμένης παρανομίας, «τακτοποίησε» τους αυθαίρετους ημιυπαίθριους, νομιμοποιώντας όχι μόνο τους ήδη υπάρχοντες αλλά και όσους πρόκειται να οικοδομηθούν μελλοντικά! Είναι άραγε η ειλικρίνεια στην επίσημη καταπάτηση του νόμου αποδεκτή συμπεριφορά;
Κάθε «αλήθεια» αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης, πολυσύνθετης πραγματικότητας. Μια επιμέρους αλήθεια που υπερτονίζεται δυσανάλογα, αλλοιώνει την ισορροπία των πραγμάτων, διαστρέφει την πραγματικότητα. Παράδειγμα; Η εμμονή «φιλαλήθειας» που έχει καταλάβει τον ΛΑΟΣ σχετικά με την απειλή των λαθρομεταναστών. Ενα πραγματικό πρόβλημα, που όμως πρέπει να σχετικοποιείται στο πλαίσιο άλλων παραγόντων: τη συντριπτική πλειονότητα νομοταγών μεταναστών, τη συμβολή τους στην οικονομία, τον ανθρωπισμό μιας πολιτισμένης κοινωνίας. Διατυπούμενη η αποσπασματική «αλήθεια» της απειλητικής λαθρομετανάστευσης έξω από το κατάλληλο πλαίσιο, στους λάθος τόνους, με λάθος γλώσσα, από τα λάθος πρόσωπα, σε λάθος ακροατές, στοχοποιεί ανθρώπους και λειτουργεί εμπρηστικά. Τέτοιες επιλεκτικές «αλήθειες» στην πολιτική συνιστούν μία ακόμα μορφή πολιτικής ανειλικρίνειας και αγαπημένο καταφύγιο των δημαγωγών.
Η θετική αξία της αλήθειας εξαρτάται από τον φορέα της. Πρόσφατα, ένας παλαίμαχος πολιτικός και πρώην πρωθυπουργικός σύμβουλος υπέδειξε στον πρωθυπουργό να αποπέμψει όσους «πλήγωσαν την παράταξη» και να τους αντικαταστήσει «με στελέχη που τα χαρακτηρίζει ήθος και σοβαρότητα». Πολύ σωστά. Μόνο που ο εν λόγω πολιτικός έχει καταδικαστεί σε δεύτερο βαθμό για πρόκληση τέλεσης ψευδορκίας και υπόθαλψη εγκληματία, ποινή μάλιστα στην οποία αντέδρασε στρεφόμενος κατά των δικαστών που την επιδίκασαν. Σε περιπτώσεις σαν κι αυτή, το μήνυμα της πολιτικής υποκρισίας φτάνει στην κοινωνία ακόμα πιο δηλητηριώδες.
Η αρετή του πολιτικού επιδρά στην αξιοπιστία του. Αλλά ούτε η εντιμότητα ούτε οι καλές προθέσεις της ηγεσίας αρκούν για να αποκαθάρουν την έμπρακτη και συστηματική ψευδολογία και συσκότιση που χαρακτηρίζουν την πολιτική διαχείριση της διαφθοράς τα τελευταία χρόνια. Ο απολογισμός μένει. Η ακεραιότητα του πολιτικού επισκιάζεται από τα αποτελέσματα της πολιτείας του. Ο Γκιζό ήταν ένας αξιόλογος συντηρητικός ηγέτης της Γαλλίας του 19ου αιώνα. Εμεινε μάλιστα γνωστός για την παραίνεσή του προς τους συμπατριώτες του: «πλουτίστε!» (που πάντως εννοούσε με την θεμιτή έννοια). Ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε πει για τον Γκιζό: «Είναι προσωπικά αδιάφθορος αλλά κυβερνά διά της διαφθοράς. Μοιάζει σαν μια τίμια γυναίκα που διευθύνει έναν οίκο ανοχής»…
Η κατάσταση του πολιτικού συστήματος ξεπερνά τις προσωπικές ιδιότητες των πολιτικών, που επιμένουν να μη βλέπουν τον ελέφαντα στο δωμάτιο: τη βαριά πολιτική διαφθορά, πίσω από την οποία στοιχίζεται και η διάχυτη μικρομεσαία διοικητική διαφθορά. Δύο τρόποι υπάρχουν για να φύγει ο ελέφαντας. Ο ένας ήταν να τον βγάλουν έξω σηκωτό οι δικαστές. Ομως οι ποικίλες παραγραφές και μεθοδεύσεις απομακρύνουν το ενδεχόμενο της δικαστικής κάθαρσης. Ο δεύτερος τρόπος είναι, όταν ο ελέφαντας βγει μόνος του να πάρει αέρα, οι ένοικοι (γαλάζιοι και πράσινοι) να του κλείσουν διά παντός την πόρτα, ώστε τουλάχιστον να μην ξαναμπεί στο μέλλον. Αυτός θα ήταν ο δρόμος των γενναίων θεσμικών αλλαγών: νόμος περί ευθύνης υπουργών, «σπάσιμο» μεγάλων εκλογικών περιφερειών, εξωκοινοβουλευτικοί υπουργοί, ανεξάρτητες αρχές, διαφάνεια σε δημόσιες συμβάσεις και χρηματοδότηση των κομμάτων, εξυγίανση στα ΜΜΕ.
Η σκιά της πολιτικής διαφθοράς θα πέφτει βαρύτερη όσο οι πολίτες καλούνται να πληρώσουν επιπλέον το τίμημα της οικονομικής κρίσης. Και όταν τελικά το περίτεχνο ψέμα της πολιτικής συναντηθεί με την ωμή αλήθεια της κοινωνίας, δεν θα είναι μια ανώδυνη συνάντηση.
*Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_12/07/2009_321941