Οι πολιτικές διεργασίες έχουν κορυφωθεί: η καταιγίδα στη Ζώνη Ευρώ ίσως οδηγήσει σε ένα άλμα οικονομικής διακυβέρνησης. Η Ευρώπη έχει μπροστά της μια κρίσιμη πολιτική συμφωνία. Τα χαρακτηριστικά ήδη διαγράφονται. Δεν θα είναι εύκολη η ενίσχυση του «Ο» της ΟΝΕ. Για τέσσερις, τουλάχιστον, λόγους: άλλη πρόκληση, άλλη οικονομία, άλλη αντίληψη, άλλη γενιά.
Αλλη πρόκληση: ήταν ευκολότερη η ενοποίηση στη βάση ενός μίνιμουμ πλαισίου κοινής αγοράς, κοινών κανόνων σταθερότητας (νομισματικής και δημοσιονομικής), καθ’ ομοίωσιν της χώρας – προτύπου (Γερμανία), με ελάχιστη αναδιανομή. Είναι δυσκολότερη η συμφωνία όταν αφορά εκτεταμένη δέσμευση πόρων, απόκλιση από το πρότυπο, κάμψη των κανόνων, παραχώρηση οικονομικής αυτονομίας στο πλαίσιο της ΟΝΕ. Και με δεδομένη την απόκλιση των δύο πόλων (πλεονασματικός Βορράς vs ελλειμματικού Νότου).
Αλλη οικονομία: Οι μεγάλες αναδιανεμητικές συμφωνίες – πακέτα του παρελθόντος προϋπέθεταν περιβάλλον οικονομικής αισιοδοξίας. Η ανάπτυξη άνοιγε την όρεξη για περισσότερη ενοποίηση. Το άλμα της ενιαίας αγοράς συντελέστηκε σε συγκυρία ανάκαμψης. Η υιοθέτηση της ΟΝΕ υπό την ευφορία της ενιαίας αγοράς. Τώρα, όμως; Η κρίση, η ύφεση, παράγουν ανασφάλεια και ένστικτα προστατευτισμού. Το άλμα της ενοποίησης προϋποθέτει σκληρή μάχη με τις δυνάμεις της περιχαράκωσης.
Αλλη αντίληψη: Το χάσμα Βορρά – Νότου έχει τραυματίσει την εικόνα του ευρώ ως συλλογικού αγαθού. Στο παρελθόν, τα πλεονάσματα του Βορρά χρησιμοποιήθηκαν για να «εξαγοραστεί» η συναίνεση του Νότου (ΜΟΠ, Διαρθρωτικά Ταμεία, Ταμείο Συνοχής). Ομως, τώρα, το κόστος φαίνεται μεγαλύτερο. Η κρίση οξύνει εκατέρωθεν δυσπιστία και προκαταλήψεις. Ο σκληρά εργαζόμενος Χανς φοβάται ότι πληρώνει τον φαύλο Ελληνα Σταύρο, πιθανόν αύριο τον χαλαρό Ισπανό Χοσέ και τον ανεκδιήγητο Πορτογάλο Μανουέλ. Η Μέρκελ πρέπει να πείσει τον Χανς ότι η διάσωση του Σταύρου διασφαλίζει μελλοντικά τη θέση εργασίας, το εισόδημα και τις αποταμιεύσεις του Χανς.
Αλλη γενιά: Η Γερμανία δεν είναι αυτή που ήταν. Οι σημερινές ηγεσίες δεν περπάτησαν ποτέ (όπως οι νεαροί Κολ και Μιτεράν) στα βομβαρδισμένα ερείπια του Πολέμου για να οραματιστούν την Ενωμένη Ευρώπη ως τη Μεγάλη Ιδέα της γενιάς τους. Η σημερινή Γερμανία δεν ντρέπεται για τη δύναμή της και δεν θεωρεί υποχρέωσή της να ασκεί διπλωματία μοιράζοντας χρήματα. Την κρατάει ευτυχώς δεσμευμένη το τεράστιο κεφάλαιο που επενδύθηκε στο ευρώ και το απαγορευτικό κόστος διάλυσής του. Αλλά και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι θέλουν πάντα τη Γερμανία δεμένη στο ευρωπαϊκό άρμα. Γι’ αυτό είναι όλοι έτοιμοι για αμοιβαίες παραχωρήσεις.
Μπήκε ανέτοιμη, αλλά βγήκε σοφότερη η Ευρώπη από την κρίση. Απέτυχε στην πρόληψη και τα θαλάσσωσε στη διαχείριση. Κατάλαβε ότι οι επιθέσεις στο νόμισμα και στα ομόλογα αντιμετωπίζονται με ειδικό εξοπλισμό μάχης και όχι με το ένδυμα περιπάτου, που προέβλεπαν οι Συνθήκες. Η κρίση του 2008 απέδειξε ότι η σταθερότητα των τιμών δεν αρκούσε: η καταστροφή μπορεί να έρθει από τις φούσκες του χρηματοπιστωτικού τομέα και των ακινήτων. Και ενιαία χρηματοπιστωτική αγορά χωρίς ενιαία εποπτεία ήταν λάθος τεράστιο. Τώρα διορθώνεται.
Η Ευρώπη πήρε το μάθημά της από την κρίση του Νότου. Στην Ελλάδα, η Ευρώπη απέτυχε να επιβάλει το προφανές: πρέπει να μειώνεις το δημόσιο χρέος όταν η οικονομία σου αναπτύσσεται με 3%. Η νέα συμφωνία αποκαθιστά την έμφαση στο χρέος. Η Ισπανία απέδειξε ότι η κρίση δεν έρχεται μόνο από το κράτος: ελλείμματα και χρέος προήλθαν από τον ιδιωτικό τομέα και μέσω τραπεζών πέρασαν στον δημόσιο. Στο εξής, η Ευρώπη θα προσέχει τις εξωτερικές ανισορροπίες.
Διαγράφονται, λοιπόν, τα χαρακτηριστικά μιας νέας «μεγάλης συμφωνίας» για τη διακυβέρνηση του ευρώ. Γαλλία και Νότος απέσπασαν: 1) τριετή μηχανισμό σταθεροποίησης 750 δισ. (η Κομισιόν προτείνει μόνιμο μηχανισμό) με αυστηρούς αποτρεπτικούς όρους, 2) ενεργές παρεμβάσεις της ΕΚΤ για στήριξη των «τοξικών» κρατικών ομολόγων του Νότου. Από την πλευρά της, η Γερμανία εξασφάλισε συντονισμένη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων – η μια χώρα μετά την άλλη υιοθετούν συσταλτικά μέτρα «Ελλάδας» (μειώσεις μισθών Δημοσίου, εξυγίανση συνταξιοδοτικού κ. λπ). Βασικός διαφαινόμενος πυλώνας της ευρωπαϊκής συμφωνίας: αυξημένη φορολόγηση και ρυθμιστικός έλεγχος του χρηματοπιστωτικού τομέα, σε συντονισμό με τις ΗΠΑ. Οι πιστωτές θα καταβάλουν το μερίδιό τους για την έξοδο από την κρίση.
Σημαντικά θέματα απομένουν ανοιχτά. Μόνιμο ταμείο για τη διαχείριση κρίσεων χρέους; Δημοσιονομικές μεταβιβάσεις; Πόσο μακριά θα φτάσει ο στενότερος συντονισμός οικονομικών πολιτικών και πολιτικών απασχόλησης; Θα υπάρξει φορολογικός συντονισμός, με ελάχιστους κοινούς συντελεστές, για να χρηματοδοτηθούν οι κοινωνικές δαπάνες; Δέσμευση πόρων για την πράσινη ανάπτυξη;
Η δημοσιονομική σταθεροποίηση είναι αναγκαία. Χρειάζεται όμως αναπτυξιακό μείγμα η Ευρωζώνη, για να μην κλειδωθεί σε ένα φαύλο κύκλο αποπληθωρισμού, που θα επιδείνωνε το δημόσιο χρέος. Τόνωση των επενδύσεων, ατζέντα 2020, ευρωομόλογο, διαρθρωτικές πολιτικές αύξησης της απασχόλησης, όλα συζητούνται. Ενα ευρωπαϊκό μείγμα «Κλίντον – Γκρίνσπαν» (συσταλτική δημοσιονομική / χαλαρή νομισματική πολιτική) ίσως δίνει τη λύση. Το «μαλακό» ευρώ δεν είναι και αδύναμο: βοηθάει τις εξαγωγές του Βορρά και διευκολύνει την ανάκαμψη του Μεσογειακού Νότου, φέρνοντάς μας Αμερικανούς και Ρώσους τουρίστες!
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Κολέγιο της Ευρώπης.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_30/05/2010_402805