Η ώρα της αλήθειας για το ευρώ θα ερχόταν όταν οι φλόγες της κρίσης χρέους θα απλώνονταν από την «ειδική περίπτωση» Ελλάδα, σε Ισπανία και Ιταλία. Εδώ και πολλούς μήνες τα επιτόκια ομολόγων τους κινούνται στο 6% και 7%. Τέτοιο κόστος δανεισμού δεν αντέχεται για πολύ ακόμα. Η ώρα της αλήθειας είναι μερικές εβδομάδες μακριά.
Οι δύο χώρες είναι πολύ μεγάλες για να σωθούν με τα περιορισμένα πυρομαχικά της Ευρωζώνης (EFSF και ESM). Είναι τόσο μεγάλες, που μια χρεοκοπία τους θα οδηγούσε πιθανότατα σε διάλυση του ευρώ. Δεν μπορούν να διασωθούν· δεν πρέπει και να χρεοκοπήσουν.
Μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) μπορεί να σώσει το ευρώ. Οι ώς τώρα πρωτοβουλίες της ΕΚΤ (περιορισμένες αγορές κρατικών ομολόγων, χρηματοδότηση για να αγοράσουν οι τράπεζες ομόλογα, διευκολύνσεις ρευστότητας κ.λπ.) κέρδισαν χρόνο, για να στηθούν οι μηχανισμοί διάσωσης και τα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής και μεταρρυθμίσεων. Εφτασαν όμως κι αυτές στα όριά τους.
Το «απόλυτο όπλο» της ΕΚΤ είναι η μαζική αγορά κρατικών ομολόγων, σε απεριόριστες ποσότητες, ώστε να πειστούν οι αγορές πως η ΕΚΤ θα υπερασπιστεί Ισπανία και Ιταλία μέχρι τέλους. Τότε μόνο ο φόβος χρεοκοπίας και διάλυσης του ευρώ θα υποχωρήσει, και τα επιτόκια θα αποκλιμακωθούν. Με τέτοια μαζική, απεριόριστη αγορά ομολόγων, οι κεντρικές τράπεζες ΗΠΑ και Βρετανίας απέτρεψαν μια κρίση χρέους.
Η ΕΚΤ αντιμετωπίζει έναν σκληρό νομικό περιορισμό: η άμεση «νομισματοποίηση» του χρέους, με δημιουργία χρήματος, απαγορεύεται από το Μάαστριχτ ως πληθωριστική. Γι’ αυτό, η ΕΚΤ δεν είναι «δανειστής τελευταίας προσφυγής» στις κυβερνήσεις αλλά μόνο στις τράπεζες της Ευρωζώνης.
Η Γερμανία είναι ο υπερασπιστής της συντηρητικής νομιμότητας. Ως τώρα η ΕΚΤ ισχυριζόταν ότι όσο νέο χρήμα έριχνε στην κυκλοφορία για να αγοράζει κρατικά ομόλογα, άλλο τόσο αφαιρούσε από την κυκλοφορία μέσω υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών. Αρα, η αγορά ομολόγων δεν ήταν πληθωριστική.
Πώς θα αντιμετωπίσει την κριτική η ΕΚΤ όταν ρίξει στη μάχη το «απόλυτο όπλο»; Θα επικαλεστεί πιθανότατα ότι αγοράζει ομόλογα όλων των κρατών (άρα ασκεί νομισματική πολιτική και δεν στηρίζει κυβερνήσεις). Θα επικαλεστεί ίσως ακόμα ότι η ύφεση στην Ευρωζώνη καθιστά τον αποπληθωρισμό μεγαλύτερο κίνδυνο, κι επομένως δικαιολογεί μια επεκτατική, «πληθωριστική» πολιτική.
Στη συνεδρίαση της Πέμπτης, ο Ντράγκι και το 23μελές διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ δεν ενεργοποίησαν ακόμη το απόλυτο όπλο. Κατέστησαν, όμως, σαφές ότι προετοιμάζεται. Το είχε υπαινιχθεί ο Ντράγκι την προηγούμενη εβδομάδα: «Στο πλαίσιο της εντολής μας, η ΕΚΤ είναι έτοιμη να κάνει οτιδήποτε χρειαστεί προκειμένου να διατηρήσει το ευρώ. Και πιστέψτε με, θα είναι αρκετό».
Οταν το επιλέξει, η ΕΚΤ θα ανακοινώσει το ακριβές πλαίσιο μαζικής αγοράς κρατικών ομολόγων. Αυτήν τη φορά θα είναι δυνητικά απεριόριστης κλίμακας – όσο χρειάζεται, για να πειστούν οι αγορές ότι Ισπανία και Ιταλία δεν θα εγκαταλειφθούν. Αφού όμως πρώτα οι προς διάσωση οικονομίες έχουν περάσει από τα ευρωπαϊκά ταμεία (EFSF & ESM) και δεσμευτεί με Μνημόνια και εποπτεία. Η ΕΚΤ θέλει να εξαντληθούν τα περιθώρια δράσης των κυβερνήσεων πριν πάρει το παιχνίδι στην πλάτη της.
Τι σημαίνουν αυτά για την Ελλάδα; Η Ευρωζώνη πλησιάζει τη «συνολική λύση». Θα ακροβατήσει στα έσχατα όρια της κατά Μάαστριχτ νομιμότητας, θα εναντιωθεί στην πανίσχυρη γερμανική οικονομική ορθοδοξία, προκειμένου να διασώσει το ευρώ. Τη στιγμή εκείνη που η Ευρωζώνη θα παρακάμπτει θεμελιώδεις αρχές της, θα αναζητηθούν αντίβαρα αξιοπιστίας, αποδείξεις ότι κανόνες και δεσμεύσεις υπάρχουν για να τηρούνται, ότι η αποτυχία συμμόρφωσης και προσαρμογής έχει συνέπειες.
Από τον Σεπτέμβριο, η Ελλάδα θα βρεθεί ξανά στο μικροσκόπιο. Θα χρησιμεύσει ως Ιφιγένεια, για να επιβεβαιωθεί εμπράκτως ότι το ευρώ παραμένει μια ένωση υπευθυνότητας, και προχωρεί αφήνοντας έξω όσους δεν θέλουν ή δεν μπορούν; Ή θα υπερασπιστεί τη θέση της στο τραπέζι των «17», αποδεικνύοντας έμπρακτα ότι τηρεί τις συμφωνίες και υλοποιεί το πρόγραμμα που δεσμεύθηκε να εφαρμόσει; Αυτή είναι η απόλυτη προϋπόθεση, τόσο για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ όσο και για τη βελτίωση των όρων δανεισμού.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_2_05/08/2012_491472