Το ένα πέμπτο του ελεύθερου βίου της μετά το 1821 η Ελλάδα το διήλθε ως μέλος της Ε.Ε. Σαράντα από τα 47 χρόνια της πληρέστερης Δημοκρατίας στην Iστορία μας κύλησαν μέσα στην Ε.Ε. Και, θα έλεγα, χάρη στην Ε.Ε.
Μια χώρα με ρηχούς κρατικούς θεσμούς, αδύναμη οικονομική διακυβέρνηση, ισχυρή παράδοση πελατειασμού, εισάγει θεσμική συνέχεια και προηγμένο θεσμικό πολιτισμό μέσα από την αγκύρωσή της στο ευρωπαϊκό κεκτημένο και την ενσωμάτωσή του στο ελληνικό θεσμικό σύστημα. Η Ε.Ε. προσέδωσε στην Ελλάδα ένα έρμα στρατηγικής σταθερότητας που απουσίαζε από τον ευμετάβολο κοινωνικό και πολιτικό της κορμό. Τη διευκόλυνε να ξεφύγει από την εντροπία μιας προβληματικής βαλκανικής γειτονιάς.
Κάθε άλλο παρά εξαιρετική, η εξέλιξη της Ελλάδας είναι παράλληλη με εκείνη της Ευρώπης, και οδηγείται από συγκεκριμένες στην κάθε περίοδο υπερκείμενες προτεραιότητες. Μετά το 1974, όπως στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, είναι η εμπέδωση της δημοκρατίας. Τη δεκαετία του ’80, η κοινωνική, πολιτική και συμβολική ενσωμάτωση των ηττημένων του Εμφυλίου. Τη δεκαετία του ’90, ο εξευρωπαϊσμός της οικονομίας, η ονομαστική σύγκλιση, και μέσω της ενιαίας αγοράς η ενσωμάτωση στην οικονομική διεθνοποίηση.
Τη δεκαετία 2000, υπερκείμενη προτεραιότητα είναι η προσπάθεια αξιοποίησης του ευνοϊκού πλαισίου του ευρώ (διεθνής κεφαλαιαγορά, χαμηλά επιτόκια) για τη φθηνή χρηματοδότηση της ανάπτυξης και την «πραγματική σύγκλιση». Αρχικά δείχνει επιτυχής, καταλήγει όμως στη μεγάλη κρίση του 2009-10. Η χαλαρή δομή του ευρωπαϊκού περιορισμού υπέθαλψε την αναβίωση των δημοσίων ελλειμμάτων και την αναβολή όλων των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Συνέβαλαν καθοριστικά οι δομικές αδυναμίες και οι μακροοικονομικές ανισορροπίες της Ευρωζώνης, που οδήγησαν στη συσσώρευση εξωτερικού χρέους στην ευρω-περιφέρεια και στο κραχ με τη μορφή «sudden stop» των κεφαλαιακών εισροών.
Ακολουθεί, τη δεκαετία του 2010, η αγωνιώδης προσπάθεια οικονομικής επιβίωσης και προσαρμογής μέσα στο ευρώ. Διαρκέστερη λόγω υφεσιακού μείγματος και κοινωνικής πόλωσης, ολοκληρώνεται με το 3ο μνημόνιο.
Αρα οι κυρίαρχες προτεραιότητες και η ατζέντα της Ε.Ε. τα τελευταία 40 χρόνια διαμορφώνουν τον στρατηγικό προσανατολισμό της ελληνικής πολιτικής οικονομίας.
Η ενιαία αγορά οδηγεί το άνοιγμα μιας κλειστής, προστατευμένης, χαμηλής παραγωγικότητας οικονομίας. Τα διαρθρωτικά ταμεία και η ΚΑΠ την αναζωογόνηση της περιφέρειας. Η περιφερειακή σύγκλιση και συνοχή (όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο) χρηματοδοτείται από τους ευρωπαϊκούς πόρους (1,5-2,5% ΑΕΠ καθαρές εισροές ετησίως μέχρι και τη δεκαετία του 2000).
Το πρόγραμμα ονομαστικής σύγκλισης της ΟΝΕ πλοηγεί τη δημοσιονομική και νομισματική σταθεροποίηση. Η στρατηγική επιλογή δικαιώθηκε, ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη την κρίση του 2009-10. Η πρόσδεση της νομισματικής πολιτικής στην ευρωπαϊκή «άγκυρα» μετά το 1995 και η εξάλειψη των πρωτογενών δημοσιονομικών ελλειμμάτων μεταξύ 1994 και 2002 συνυπήρξε με πολύ υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας σε σύγκριση με την περίοδο της νομισματικής και συναλλαγματικής αυτονομίας, της διολίσθησης, του διψήφιου πληθωρισμού (μέχρι το 1994) και των διψήφιων ελλειμμάτων, και της οικονομικής στασιμότητας κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του ’80 μέχρι αρχές της δεκαετίας του ’90.
Μετά την κρίση του 2010, τα μνημόνια οδηγούν την αναγκαία διαρθρωτική προσαρμογή, υπό τη σκληρότερη δυνατή εκδοχή εξωτερικού περιορισμού. Και πλέον, μετά την πανδημία, το Ταμείο Ανάκαμψης χρηματοδοτεί τη μεγαλύτερη επενδυτική εκτίναξη της ελληνικής οικονομίας, με άξονα τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό.
Επομένως, οι κεντρικές προτεραιότητες της ελληνικής πολιτικής οικονομίας μέχρι σήμερα οδηγούνται από το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Εθνικής «κυριότητας» παραμένουν δύο κεντρικά εγχειρήματα: ο πολιτικός εκδημοκρατισμός μετά το 1974 και ο κοινωνικός εκδημοκρατισμός μετά το 1981. Και τα δύο επιβοηθήθηκαν εξαιρετικά από το πλαίσιο σταθερότητας και τους οικονομικούς πόρους της Ε.Ε.
Είχε μιαν αναπόφευκτη παρενέργεια ο ρόλος της Ε.Ε. ως πλοηγού μεταρρυθμίσεων και μετασχηματισμού της ελληνικής πολιτικής οικονομίας. Η Ευρώπη κατέστη ο αποδιοπομπαίος τράγος για όλες τις δυσάρεστες ανακατατάξεις. Ομως, η πρόσδεση στο περιοριστικό ευρωπαϊκό πλαίσιο έδωσε στη χώρα έναν διαρκή στρατηγικό προσανατολισμό και μια θεσμική συνέχεια στην πορεία προσαρμογής προς το διεθνές περιβάλλον, τα οποία το εγχώριο πολιτικοδιοικητικό σύστημα αδυνατούσε από μόνο του να γεννήσει. Δεν απέτρεψε τη σφοδρή κρίση μετά το 2010. Μετρίασε όμως την καταστροφικότητά της και αποσόβησε έναν αναντίστρεπτο ολικό εκτροχιασμό.
Και κάτι τελευταίο: Η πρόσδεση της Ελλάδας στον ευρωπαϊκό εξωτερικό περιορισμό, παρά την απομείωση βαθμών εθνικής αυτονομίας που συνεπαγόταν, οδήγησε τελικά την Ελλάδα (μια χώρα που ξεκίνησε υπό την κηδεμονία των μεγάλων δυνάμεων) στον μεγαλύτερο βαθμό σχετικής εθνικής αυτονομίας που είχε ποτέ στην Ιστορία της, μέσα από τους θεσμούς ενοποίησης και συγκυριαρχίας στην Ε.Ε.
https://www.kathimerini.gr/politics/561389704/pos-allaxan-tin-ellada-40-chronia-stin-eyropi/